مدتی است که بحث ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان CBDC، کشورها را به فکر ایجاد آن انداخته است. ایران نیز یکی از این کشورها بود که مدتی است برنامه ریال دیجیتال را به‌صورت جدی دنبال می‌کند و به نظر می‌رسد به‌زودی آن را اجرایی کند.
در مورد آخرین وضعیت ریال دیجیتال، گفت‌وگویی با احمدرضا قودجانی، مشاور و کارشناس ارشد حوزه رمزارزها انجام شده که در ادامه متن آن را می‌خوانید.
قودجانی درباره پیاده‌سازی پروژه ریال دیجیتال در کیش عنوان کرد: «بانک مرکزی در بسیاری از موارد که مدنظر داشته، به اهداف خود رسیده است. طبق آخرین صحبت‌هایی که انجام شده، آقای محرمیان در نظر دارد که ریال دیجیتال به‌صورت پایلوت در جزیره کیش پیاده‌سازی و وارد فاز عملیاتی‌تر شود تا اینکه مشاهده کنیم اکوسیستم چه واکنشی به آن نشان می‌دهد.»
راهبرها و نودها در سیستم ریال دیجیتال
او با اشاره به اینکه بانک مرکزی ۱۲ نود متولی را در شبکه بلاکچین برنا انتخاب کرده است، توضیح داد: «بر مبنای یک سری مؤلفه‌ها که مدنظر داشته، عملکرد بانک‌ها و اینکه چگونه خود را به سیستم اثبات کرده‌اند، برخی به‌عنوان متولی عمل می‌کنند. ساختار بلاکچینی که بانک مرکزی پیاده‌سازی کرده، حالتی به نام متولی دارد که به‌عنوان نود در داخل آن شبکه قرار می‌گیرد. همچنین حالت دیگری به نام راهبر وجود دارد. راهبرها باید از نودها سرویس دریافت کنند. از تعداد بانک‌هایی که در خود شبکه بانکی کشور وجود دارد، ۲ نود را از ۱۲ موردی که مدنظر دارند را اگر جدا کنیم، بانک‌های دیگر عضو شبکه می‌شوند و می‌توانند در مکانیزم‌های اجماع کار کنند.»
قدرت رقابت در شبکه بانکی گرفته شده است
این کارشناس حوزه رمزارزها در ادامه خاطرنشان کرد: «ایرادی که به این کار گرفته می‌شود این است که یک‌سری از بانک‌ها به‌عنوان نود، یک‌سری فیچرها را گرفته‌اند. به‌عنوان مثال، قراردادهای هوشمند را راهبرها نمی‌توانند پیاده‌سازی کنند، اما نودها می‌توانند این کار را انجام دهند. ازآنجاکه برخی بانک‌ها زودتر از بقیه این پیاده‌سازی را انجام داده‌اند، عملاً قدرت رقابت در شبکه بانکی گرفته شده است که بانک‌های دیگر بتوانند متولی شوند. به عبارتی دیگر، انگیزه از بین رفته؛ زیرا CBDC در حال حاضر در ایران بازدهی‌ای ندارد و حتی می‌توان گفت منابع هم از بانک خارج می‌کند.»
او ادامه داد: «نقدی که در حال حاضر به CBDC می‌شود، این است که برای بانک آورده‌ای ندارد. به نظر من، تنها در حوزه قراردادهای هوشمند می‌تواند بازدهی داشته باشد. قراردادهای هوشمند را فقط نودها می‌توانند داشته باشند و راهبرها به آن دسترسی ندارند.»
قودجانی با اشاره به اینکه حاکمیت به‌صورت دستوری اعلام کرده که بانک‌ها باید عضو شبکه شوند، اظهار کرد: «۱۲ مورد نود باشند و باقی آنها راهبر. بانک‌های دیگری که هنوز به این حوزه ورود نکرده‌اند یا دیرتر آمده‌اند، دیگر نمی‌توانند در این گروه‌ها قرار بگیرند. برای مثال، شاید یک بانک، انگیزه بیشتر و ایده‌پردازی‌های بیشتری داشته باشد و بتواند در شبکه برنا اقدامات مثبتی نسبت به بانکی که از ابتدا به‌عنوان نود قرار گرفته انجام دهد. بااین‌وجود، به این بانک‌هایی که به‌تازگی وارد این موضوع شده‌اند، اجازه اظهارنظر نمی‌دهند.»
ایراد اصلی ریال دیجیتال
او درباره عضویت بانک‌ها به‌عنوان نود عنوان کرد: «بنابراین، به نظر من ایرادی که در حال حاضر به CBDC می‌توان گرفت، محدود کردن تعداد بانک‌های عضو شبکه است. در حال حاضر، بر سر دوازدهمین جایگاه رقابت کوچکی وجود دارد که بانک مرکزی هم در مورد آن تقریباً به این نتیجه رسیده که فضا را باز بگذارد و هر بانکی که به‌عنوان نود در این مدت کم‌کار بوده را حذف کند و بانک‌های با قابلیت بهتر را جایگزین کند. این موضوع به‌صورت غیررسمی اعلام شده اما این دیدگاه درستی است.»
پذیرش انبوه ریال دیجیتال در میان مردم
این کارشناس حوزه رمزارزها درباره پذیرش ریال دیجیتال در میان مردم خاطرنشان کرد: «باتوجه‌به آمارهایی که وجود دارد، اکوسیستم کریپتو تا کنون کمک زیادی کرده است که مردم نحوه استفاده از کریپتوکارنسی را بیشتر یاد بگیرند. طبیعتاً هر تکنولوژی که وارد می‌شود، باید فازهای بلوغ خود را طی کند. برای عمومیت پیدا کردن، یک فاز فنی و یک فاز تحولی داریم که در فاز دوم، تا حدودی طول می‌کشد تا مردم آن را بپذیرند و استفاده کنند. باید دید که کدام نسل تمایل دارد بیشتر از CBDC استفاده کند. بازه سنی که در حال حاضر صرافی‌ها اعلام می‌کنند تقریباً بین ۳۰ تا ۴۵ سال است که بیشترین استفاده از رمزارزها را دارند. بر اساس برآوردها، تقریباً ۱۴ میلیون نفر با فضای رمزارزها آشنایی نسبی دارند.»
او درباره زمان راه‌اندازی ریال دیجیتال گفت: «به نظر من، امسال از نظر فنی، وارد فضای اجرایی کردن CBDC می‌شویم و اگر پاسخ مثبت دریافت شود، فکر می‌کنم در نهایت تا سال آینده به‌صورت عمومی این فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما طبیعتاً رسانه‌ها در پذیرش عمومی مردم نقش قابل‌توجهی خواهند داشت.»
قودجانی با اشاره به اینکه پذیرش CBDC به میزان قابل‌توجهی به کاربردپذیری بستگی دارد، تأکید کرد: «اگر در هر بخشی از این جریان بتوان مردم را درگیر کرد و به آنها پیشنهادهایی برای استفاده از آن داده شود، بیشتر می‌تواند جا بیفتد. اگر سیر تحولی را بررسی کنیم، به‌عنوان مثال، از آژانس‌ها به یکباره به تاکسی‌های اینترنتی روی آوردیم. پلتفرمی مثل اسنپ در حال حاضر حتی یک خودرو برای خود ندارد، اما در یک سیستم غیرمتمرکز فعالیت می‌کند. مارکتینگ اسنپ باعث شد که این پلتفرم در میان مردم جا بیفتد.»
او در پایان اشاره کرد: «نگاه بانک‌ها به CBDC عموماً مثبت است، اما از طرفی هم حاکمیت این فشار را وارد کرده که بانک‌ها باید حتماً وارد این شبکه شوند و ایده‌پردازی کنند. بااین‌حال، همان‌طور که اشاره کردم، CBDC در حال حاضر، آورده‌ای برای بانک‌ها ندارد و باید برای درآمد و فعالیت آنها تأثیری داشته باشد. به نظر من، بانک‌ها می‌توانند روی اسمارت کانترکت‌ها کار کنند و از مزیت‌های رقابتی آن استفاده کنند؛ اما لازم است که بانک مرکزی محدودیت ۱۲ نود را باز کند تا همه بانک‌ها از قابلیت‌های اسمارت کانترکت‌ها بتوانند استفاده کنند.»