زهرا قربانی / ان‌اف‌تی یا توکن‌های غیرقابل‌تکرار، یکی از جدیدترین و در عین حال پرحاشیه‌ترین پدیده‌های دنیای هنر و فناوری است و به یکی از نوین‌ترین ابزارهای پول‌شویی تبدیل شده است. باید توجه داشت که نوین بودن به معنای آسان‌تر بودن نیست. نه‌تنها در ایران بلکه در جهان روش‌های آسان‌تر بسیاری برای پول‌شویی وجود دارد و ان‌اف‌تی تنها در شرایط و کشورهای خاص تا حدودی این امر را تسهیل می‌کند.
وقتی به هنر فکر می‌کنیم، چیزی که اغلب به ذهن‌مان خطور می‌کند، نقاشی پیکاسو، دالی یا مودیلیانی است. زمان در حال تغییر است، تکامل فناوری در حال وقوع است و این نمی‌تواند بازار هنر را بی‌تأثیر بگذارد. هنر و بازار هنر در طول تاریخ همواره به خاطر عدم قیمت‌گذاری شفاف یکی از بسترهای پول‌شویی بوده است. در گذشته شاهد کلکسیون‌دارانی بودیم که با خرید تابلوها و آثار هنری رد حجم زیادی از پول را گم می‌کردند اما اکنون شاهد باز شدن پای این افراد به بازار هنر دیجیتال ان‌اف‌تی هستیم. فروش یا خرید آثار هنری توسط خریدارانی اتفاق میافتد که به نظر نمی‌رسد نگران پرداخت قیمتی بسیار بالاتر از ارزش تصوری اثر باشند و مشتری به منشأ، تاریخ، سبک، ژانر یا هنرمند شیء علاقه‌ای ندارد.
رکورد فروش ان‌اف‌تی‌ها بازار پرنوسانی را نشان می‌دهد که در آن مقادیر گزاف پول درگیر است. نگرانی‌هایی در سرتاسر جهان مطرح شده که آیا این مبالغ خرج‌شده برای ان‌اف‌تی‌ها به‌منظور تسهیل تراکنش‌های مالی غیرقانونی یا دورزدن قوانین قوی‌تر ضدپول‌شویی (AML) در سطح اتحادیه اروپا و بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا نه. در همین راستا با کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین و هاجر سعیدی‌نژاد، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل آرتانیوم گفت‌وگویی مفصل درباره چالش‌ها و رگولاتوری ان‌اف‌تی و پول‌شویی داشتیم و همچنین با سید مهدی نبوی، وکیل دادگستری و پژوهشگر بلاکچین و محمدجعفر نعناکار، وکیل پایه‌یک دادگستری این موضوع را از منظر قانونی و حقوقی بررسی کردیم.
بررسی قانون پول‌شویی در خصوص ان‌اف‌تی
مهدی نبوی معتقد است نهادهای قانون‌گذاری از فناوری عقب هستند؛ به این دلیل که فناوری حد و مرزی ندارد و پایبند قوانین و مقررات نیست. این قاعده کلی منحصر به ایران نیست؛ چراکه فناوری به‌سرعت مسیر خود را طی می‌کند، اما فرایند قانون‌گذاری زمان‌بر است و وقتی یک پدیده جدید به وجود می‌آید، تا نظام قانون‌گذاری خود را با آن پدیده منطبق کرده و چهارچوب و قوانینی تعیین کند فاصله‌ای ایجاد می‌شود. در فاصله وقوع یک موضوع و قانون‌گذاری، احتمال سوءاستفاده و انجام فعالیت‌های غیرقانونی و خلاء قانونی بسیار زیاد است.
نبوی درباره قوانین کیفری کشور درباره پول‌شویی از طریق ان‌اف‌تی گفت: «من فکر می‌کنم قوانین کیفری کشور ما در مورد پول‌شویی و پول‌شویی از طریق ان‌اف‌تی احکام خوبی دارد. ماده یک قانون مبارزه با پول‌شویی تعریفی را از مال انجام داده که این تعریف شامل ان‌اف‌تی هم می‌شود. پول‌شویی جرمی است که جنبه بین‌المللی دارد و کشف و اثبات آن سخت و پیچیده است و لایه‌های مختلفی دارد و بر همین اساس قانون‌گذاران در قوانین مرتبط با پول‌شویی تعریفی موسع ارائه می‌دهند که تمام ابزارهایی که در این حوزه ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد را شامل شود و بار اثبات را بر دوش متهم می‌اندازند. در حقوق کیفری اصل بر برائت است؛ یعنی شما هیچ جرمی مرتکب نشده‌اید، مگر خلاف آن ثابت شود اما در پول‌شویی این اتفاق به جهت سخت‌بودن اثبات جرم، برعکس است. طبق قانون مبارزه با پول‌شویی اگر نسبت به فردی، ظن تحصیل مال از طریق نامشروع و پول‌شویی وجود داشته باشد، آن وقت باید اثبات کند که پول‌شویی نکرده است.»
در همین رابطه نعناکار در پاسخ به این سؤال که آیا طبق قانون پول‌شویی تفسیر هر قاضی از پرونده پول‌شویی با ان‌اف‌تی می‌تواند متفاوت باشد، پاسخ داد: «مطابق ماده دو بند الف قانون تجارت الکترونیک، داده‌پیام، هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که می‌تواند مفهومی را از جایی به جایی دیگر ارسال یا ذخیره کند. طبق ماده ۶ و ۱۲ قانون تجارت الکترونیک محاکم قضایی و ادارات دولتی مکلف به پذیرش کلیه اسناد که به طور داده‌پیام ذخیره می‌شوند هستند، مگر سه چیز؛ اسنادی که در برگیرنده سند مالکیت اموال غیرمنقول باشند مثل سند زمین؛ فروش دارو و نسخه دارو؛ اعلام هشدار و خطا. غیر از این سه مورد هر چیزی را می‌توان به داده‌پیام تبدیل کرد. ان‌اف‌تی سند مالکیت یک چیز منقول است. مثلاً مالکیت یک عکس.»
این وکیل پایه‌یک دادگستری ادامه داد: «در دنیا دو سیستم حقوقی وجود دارد. ایران سیستم قضایی ماده‌قانونی‌محور است پس هر قاضی‌ای رأی خودش را ندارد. حتی اگر در مورد یک پرونده در دو محکمه دو نظر متفاوت وجود داشته باشد و این دو نظر در یک راستا نباشند دیوان عالی کشور رأی به وحدت رویه می‌دهد؛ بنابراین دیگر قضات نمی‌توانند هر تفسیری داشته باشند، پس باتوجه به قانون تجارت الکترونیک ماده ۱.۶.۱۲ اگر در دادگاهی این اتفاق بیفتد باید مورد قانون باشد.»
ان‌اف‌تی پول‌شویی را تسهیل می‌کند یا تشدید؟
سعیدی‌نژاد معتقد است هر بازاری که در آن دارایی جابه‌جا شود می‌تواند برای پول‌شویی استفاده شود. شانس خریدوفروش اموال نامشروع و پول‌شویی به دلیل شفافیت بلاکچین، در ان‌اف‌تی‌ها کم است به این دلیل که روی شبکه بلاکچین هر ولتی که از آن خرید یا فروشی انجام شده برخلاف سیستم‌های فیات و بانکی، تراکنش‌های قبلی برای همگان قابل مشاهده و ردیابی است.
او با اشاره به اینکه مشخصاً ان‌اف‌تی آثار هنری پول‌شویی را تسهیل یا تشدید می‌کند پاسخ داد: «ان‌اف‌تی می‌تواند پوشش بازار پول‌شویی قرار بگیرد کمااینکه خریدوفروش آثار هنری هم در آکشن‌های قانونی و پنهان‌فروشی می‌تواند همین مکانیسم را داشته باشد، اما آیا الزاماً بازارهای فیزیکال‌آرت صرفاً برای پول‌شویی‌اند؟ اینجا حتی وجود شبکه بلاکچین و قابلیت پیگیری و ردگیری تراکنش‌ها و شفافیت بلاکچین این امکان را محدود می‌کند. مضافاً اینکه همه مارکت‌پلیس‌ها معمولاً در راستای فعالیت قانونی، قراردادهای هوشمند AML دارند که خریدوفروش‌هایی که پشت هر توکن انجام می‌شوند را می‌سنجند و ردیابی می‌کنند که این درصد کنترل‌شده محسوب می‌شود.»
کاوه مشتاق در این خصوص معتقد است بعضی‌ها فکر می‌کنند خریدوفروش آثار هنری یا ان‌اف‌تی در ایران برای پول‌شویی اتفاق میافتد، اما این موضوع در ایران امکان‌پذیر نیست چون اصلاً بانک‌های ایران ماهیت پول با منشاء ان‌اف‌تی را قبول ندارند و از سوی دیگر روش‌های به‌مراتب ساده‌تر برای این کار وجود دارد که حتی در صورت قبول ان‌اف‌تی از سوی بانک اصلاً استفاده از این روش اقتصادی نیست.
به گفته مشتاق، ان‌اف‌تی برای بعضی از موارد مسیر را آسان می‌کند. مثلاً زمانی که کسی می‌خواهد هم پول‌شویی کند و هم رمیتنس یا چینی‌هایی که می‌خواهند پول خود را پنهان کنند. ان‌اف‌تی در بعضی حوزه‌های خیلی کوچک می‌تواند پول‌شویی را تشدید کند مثل خروج پول از کشور بسته‌ای مثل چین. در حقیقت دنیا هنوز آن‌قدر فناوری‌محور نشده که استفاده از ان‌اف‌تی برای پول‌شویی یک روش رایج باشد.
صاحب‌نظران درباره رگولاتوری ان‌اف‌تی چه می‌گویند؟
محمدجعفر نعناکار معتقد است رویکرد کشور و دولت به سمت مجوززدایی است نه مجوززایی؛ به همین سبب در حال حاضر در ان‌اف‌تی رگولیشن و رگولاتوری وجود دارد اما پروانه‌ای وجود ندارد و رگوله‌کردن به معنای اعطای مجوز نیست. به گفته نعناکار هر فعالیتی باید در چهارچوب قانون باشد، با این حال ان‌اف‌تی نیازی به رگولیشن و چهارچوب قانونی ندارد.
هاجر سعیدی‌نژاد، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل آرتانیوم بر این باور است کسانی که می‌خواهند از مواهب ان‌اف‌تی و وب ۳ استفاده کنند و پیش‌فرض رگولاتور را بر جرم‌انگاری نمی‌پندارند، از اینکه باید با اسناد هویتی خودشان مورد KYC قرار بگیرند ناراضی نخواهند بود؛ بنابراین رگولاتوری اتفاق خوبی است اما مهم پیش‌فرض خود رگولاتور نسبت به مفهوم آزادی عمومی است.
به گفته سعیدی‌نژاد، رگولاتوری الزاماتی را تعیین می‌کند و در اختیار نهادها قرار می‌دهد و نهادها شروع می‌کنند به فعالیت در آن زمینه. بخش زیادی از رگولاتوری دولت‌ها که ما راجع به آن صحبت می‌کنیم مثلاً آنچه در انگلستان رخ داد در راستای اشاعه و گسترش توکن‌هاست نه تحدید، بستن یا خطرناک انگاشتن آنها. برای حفظ امنیت بندهایی هم جهت تنظیم‌گری قرار می‌دهند اما هدف اول گسترش اقتصاد توکن است.
سعیدی‌نژاد معتقد است بازار ان‌اف‌تی هم نیاز به رگولاتوری دارد. در خوانش فعلی بازار رگولاتوری ایران سعی می‌شود هر بازار مدرنی با معیارهای بازار سنتی سنجیده شود و این اتفاق که هر الزام بازار سنتی را روی بازار مدرن پیاده کنند امکان‌پذیر نیست؛ چراکه این بازارها ماهیت‌های متفاوتی دارند.
او یادآور شد با وجود آزادی‌هایی که در وب ۳، وب ۴ و… هوش مصنوعی وجود دارد نمی‌توان به شکل‌های قدیمی تنظیم‌گری کرد. در ایران رگولاتوری باید به‌جای نقش بازدارندگی نقش پیش‌برندگی را ایفا کند و به گسترش و روشن‌شدن این فضا کمک کند.
سید مهدی نبوی در خصوص تنظیم‌گری ان‌اف‌تی‌ها معتقد است که رگوله‌شدن ان‌اف‌تی‌ها با نهایی‌شدن و انتشار لایحه رمزدارایی‌ها دور از ذهن نیست.
چکیده صحبت‌ها درباره پول‌شویی با ان‌اف‌تی
کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین بر این باور است بعضی موضوعات که در دیگر کشورهای دنیا موضوعیت دارد در ایران از اساس موضوعیت ندارد. در ایران حدود چهار سال (از ۱۳۹۸) است که الزاماتی برای مشخص‌بودن منشاء پول گذاشته شده، درصورتی‌که در دنیا سال‌هاست این قوانین وجود دارد. همچنین در اجرای این الزامات سختگیری نمی‌شود و افراد با یک برگه و مهر ساده می‌توانند منشاء پول خود را مشخص کنند. عملاً پول‌شویی در ایران احتیاجی به این همه کار سخت ندارد.
به گفته مشتاق در ایران به دلیل وجود تحریم‌ها، برای اینکه بتوانیم پول را از کشور خارج کنیم لازم است تحریم‌ها را دور بزنیم و برای این عمل لازم است هویت‌مان را پنهان کنیم. در اصل ایرانی‌بودن‌مان را پنهان می‌کنیم و از نگاه خودمان تحریم‌ها را دور می‌زنیم و از نگاه جهان ما پول‌شویی می‌کنیم. یک فرد ایرانی معمولی که جرم و جنایتی مرتکب نشده، هنگامی که می‌خواهد پول خود را به کشور دیگری منتقل کند نیازمند پول‌شویی است.
سید مهدی نبوی معتقد است در حال حاضر از کریپتوکارنسی‌ها به روش‌های مختلف می‌توان برای پول‌شویی استفاده کرد و کسی به صورت خاص بر استفاده از ان‌اف‌تی تأکید ندارد. این پیش‌فرض که کریپتو و ان‌اف‌تی صرفاً برای پول‌شویی هستند قابل اتکا نیست؛ اما از این منظر که کریپتوکارنسی و ان‌اف‌تی یک فناوری جدید است و نهادهای اجرای قانون با فناوری‌ها و اجرای قانون در آنها آشنا نیستند احتمال پول‌شویی از این طریق بسیار زیاد است.
به عقیده سعیدی‌نژاد، در تاریخ خریدوفروش آثار هنری به‌واسطه ان‌اف‌تی نسبت تعداد کل پروژه‌ها به تعداد پروژه‌هایی که برای پول‌شویی استفاده شده‌اند درصد بیشتری را تشکیل می‌دهد که این تهمت مشخصاً یک‌جور القای احساس گناه کاتولیکی است که به بازار جدید وارد می‌شود.
نعناکار نیز با اشاره به پول‌شویی با ان‌اف‌تی گفت: «پول‌شویی از قدیم بوده، الان هست و در آینده هم خواهد بود. این ابزار است که متعدد و متنوع می‌شود. ما نمی‌توانیم بگوییم ان‌اف‌تی بستر پول‌شویی است، اما می‌تواند در بستر ان‌اف‌تی هم پول‌شویی رخ دهد.»
