زهرا قربانی / اخیرا در گزارشی با عنوان «فناوری‌های نوظهور چگونه پول‌شویی را تسهیل می‌کنند؟ / بررسی ابعاد مختلف پول‌شویی با ان‌اف‌تی» به نگرانی‌های مربوط به پول‌شویی با استفاده از ان‌اف‌تی پرداخته و از ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کردیم. در این مسیر برای بررسی دقیق‌تر و تخصصی‌تر با کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین گفت‌و‌گویی داشتیم.
کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین معتقد است که پول‌شویی در ایران و جهان بسیار متفاوت است. در ایران به دلیل وجود تحریم‌ها، برای اینکه بتوانیم پول را از کشور خارج کنیم لازم است تحریم‌ها را دور بزنیم و برای این عمل باید هویت‌مان را پنهان کنیم و در اصل ایرانیبودنمان را پنهان می‌کنیم و از نگاه خودمان تحریم‌ها را دور می‌زنیم، ولی از نگاه جهان ما پول‌شویی می‌کنیم. به گفته مشتاق، ان‌اف‌تی برای بعضی از موارد مسیر را آسان می‌کند. مثلاً زمانی که کسی می‌خواهد هم پول‌شویی کند و هم رمیتنس.
این پژوهشگر حوزه بلاکچین بر این باور است که بعضی موضوعات که در دیگر کشورهای دنیا موضوعیت دارد در ایران از اساس موضوعیت ندارد. در ایران حدود چهار سال (از ۱۳۹۸) است که الزاماتی برای مشخص‌بودن منشاء پول گذاشته شده؛ درصورتی‌که در دنیا سال‌هاست این قوانین وجود دارد.
الزامات ضعیف بانکی در ایران برای شناسایی منشاء پول
کاوه مشتاق با اشاره به قوانین ضد پول‌شویی گفت: «پول‌شویی در ایران و جهان بسیار متفاوت است و قوانین ضد پول‌شویی که معمولاً با قوانین مبارزه با تأمین مالی تروریسم (AML/CFT) هم‌جهت هستند در بسیاری از نقاط جهان با سختگیری زیاد اجرا می‌شود. پایه‌ای‌ترین راهکار ضد پول‌شویی انجام شناخت مشتری در مؤسسات مالی است. شناخت مشتری (KYC) فقط به معنای احراز هویت نیست، در شناخت مشتری باید منشاء پول مشخص باشد و بین ماهیت کار افراد و حجم وجوه و نقل‌و‌انتقالات‌شان ارتباط معقولی وجود داشته باشد (Customer Due Diligence (CDD)). در آمریکا و اروپا حتماً باید منشاء وجوه مشخص باشد پس برای اینکه پول کثیف را وارد چرخه پول کرد باید آن را به پول تمیز تبدیل کرد و نشان داد که یک منبع معقول داشته است. حالا برای نشان دادن اینکه پول منبع معقولی دارد، راه‌های مختلفی هست. یکی از این راه‌ها استفاده از فعالیت‌هایی است که تغییر قیمت در آنها شفاف نیست و کسی نمی‌تواند درباره ارزش و قیمت آن ایرادی وارد کند. مثل تابلوهای هنری که قیمت‌گذاری در آنها کاملاً سلیقه‌ای است. به همین دلیل در کل دنیا یکی از راه‌های پول‌شویی استفاده از آثار هنری است. یکی دیگر از روش‌ها استفاده از پول نقد است؛ مکان‌هایی که خدمات کوچک ارائه می‌دهند و پول نقد دارند مثل کارواش‌ها یا کلوب‌ها. به‌طورکلی عمده پول‌شویی در دنیا با اسکناس است»
مشتاق با اشاره به الزامات ضعیف بانکی در ایران برای شناسایی منشاء پول گفت: «بعضی موضوعات که در دیگر کشورهای دنیا موضوعیت دارد در ایران از اساس موضوعیت ندارد. در ایران حدود چهار سال (از ۱۳۹۸) است که الزاماتی برای مشخص‌بودن منشاء پول گذاشته شده، درصورتی‌که در دنیا سال‌هاست این قوانین وجود دارد. همچنین در اجرای این الزامات سختگیری نمی‌شود و افراد با یک برگه و مهر ساده می‌توانند منشاء پول خود را مشخص کنند. عملاً پول‌شویی در ایران احتیاجی به این همه کار سخت ندارد.»
ازآنجاکه صحبت‌های این فعال حوزه بلاکچین در خصوص عدم سختگیری بانک‌ها در مشخص‌بودن منشاء پول برای من بسیار جالب بود بررسی‌هایی انجام دادم و متوجه شدم که این موضوع آنقدر هم سخت نیست و در این مسیر با افرادی آشنا شدم که پول نامشروع خود را با یک برگه سند ساختگی ملک مشروع کردند یا حتی با استفاده از ارتباطات و داشتن آشنا در بانک این مسیر را بدون درنظرگرفتن الزامات طی می‌کردند.
ما تحریم‌ها را دور نمی‌زنیم، بلکه پول‌شویی می‌کنیم
کاوه مشتاق در ادامه با اشاره به علت اینکه چرا پول ایرانی‌ها در دنیا پول تمیز محسوب نمی‌شود گفت: «در ایران به دلیل وجود تحریم‌ها، برای اینکه بتوانیم پول را از کشور خارج کنیم لازم است تحریم‌ها را دور بزنیم و برای این عمل لازم است هویت‌مان را پنهان کنیم. در اصل ایرانیبودنمان را پنهان می‌کنیم و از نگاه خودمان تحریم‌ها را دور می‌زنیم و از نگاه جهان ما پول‌شویی می‌کنیم. یک فرد ایرانی معمولی که جرم و جنایتی مرتکب نشده، هنگامی که می‌خواهد وجه خود را به کشور دیگری منتقل کند نیازمند پول‌شویی است. در حال حاضر صرافی‌هایی که پول ارسال می‌کنند و رمیتنس (انتقال پول از کشوری به کشور دیگر بر بستر اینترنت) انجام می‌دهند در اصل پول‌شویی می‌کنند و این موضوع به‌خاطر خلافکار بودن ما نیست، به‌خاطر ایرانیبودنمان است. در این مسیر پولی که از قاچاق مواد مخدر یا اختلاس به دست می‌آید و پولی که برای خرید دارو یا تحصیل فرزندی ارسال می‌شود از نگاه جهان مانند هم بوده و پول‌شویی محسوب می‌شود. در واقع همه ما ایرانیان تا یک سطوحی با این موضوع درگیر هستیم.»
او ادامه داد: «برای دورزدن تحریم‌ها و انتقال پول به خارج از کشور، یکی از روش‌ها استفاده از رمزارزهاست. این تبادلات رمزارزی ایرانیان توسط سازمان‌هایی مانند Chainalysis رصد می‌شود و خیلی وقت‌ها اگر از صرافی داخلی به خارجی رمزارزمان را منتقل کنیم خیلی امکان دارد که کیف پول و دارایی‌مان فریز شود. به‌خصوص در مورد تتر باید احتیاط بیشتر کرد، چون قرارداد هوشمند تتر توانایی فریز کردن دارایی حتی در کیف موبایلی افراد را داراست. پس نقل‌وانتقال از این مسیر هم نیاز به پیچیدگی فنی دارد و لازم است که رمزارز چند دست چرخانده شود تا رد آن گم شود و این کار در دیدگاه مقررات جهانی پول‌شویی محسوب می‌شود. به‌علاوه این موارد، هزینه نقل‌وانتقالات که کم هم نیستند باید در نظر گرفته شود.»
مشتاق ادامه داد: «پس از طی تمام مراحلی که گفته شد، در کشور مقصد باید مدارکی ارائه داد که نشان دهد این وجه از کجا آمده. مثلاً می‌توان ادعا کرد که پول از سود معامله در صرافی به‌دست آمده است. تا چند وقت پیش در این مورد سختگیری زیادی نمی‌شد و افراد می‌توانستند اعلام کنند که وجه‌شان، سود ترید است اما اکنون قوانین سخت‌تری گذاشته شده که افراد مجبور هستند ریز تریدهای خود را نشان داده و اثبات کنند که این سود از تریدهایشان بوده است.»
او در ادامه با اشاره به ان‌اف‌تی گفت: «یکی دیگر از این مسیرها، استفاده از ان‌اف‌تی است. با فرض اینکه ان‌اف‌تی مورد نظر برای پول‌شویی خریداری شده، در اینجا فرد یا افراد دیگر گروه باید با استفاده از یک حلقه خریدوفروش جعلی در یک صرافی خلوت قیمت ان‌اف‌تی را به صورت فیک بالا نگه دارند (Wash trade) و فضا را به گونه‌ای نشان دهند که گویا آن ان‌اف‌تی ارزش مادی مورد نظر را دارد تا در نهایت فرد بتواند وجه خود را به بانک منتقل کند و منشاء آن را خریدوفروش ان‌اف‌تی اعلام کند.»
این فعال حوزه بلاکچین معتقد است که بعضی‌ها فکر می‌کنند خریدوفروش آثار هنری یا ان‌اف‌تی در ایران برای پول‌شویی اتفاق میافتد اما این موضوع در ایران امکان‌پذیر نیست چون اصلاً بانک‌های ایران ماهیت پول با منشاء ان‌اف‌تی را قبول ندارند و از سوی دیگر روش‌های به‌مراتب ساده‌تر برای این کار وجود دارد که حتی در صورت قبول ان‌اف‌تی از سوی بانک اصلاً استفاده از این روش اقتصادی نیست.
هر نوع فعالیت ایرانی‌ها با رمزارز معادل پول‌شویی است
به گفته مشتاق، طبق مقررات وزارت خزانه‌داری آمریکا برای ایرانی‌ها داشتن رمزارز ممنوع است و هر نوع فعالیت ایرانی‌ها را با رمزارز معادل پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم قرار می‌دهند.
او ادامه داد: «صادرکننده‌ای را می‌شناسم که فرش سنتی به آلمان می‌فرستد و دستمزد خود را با رمزارز می‌گیرد. این مسیر همراه با کلی اضطراب و اعتماد است زیرا اگر اتفاقی بیفتد دادگاهی از او حمایت نمی‌کند. گاهی صادرات قانونی مردم یک کشور می‌تواند پول‌شویی محسوب شود. با این حال، پیشنهاد می‌کنم کسانی که صادرات کوچکی دارند و بالاخره مجبور به نوعی پول‌شویی هستند، از رمزارزها استفاده کنند. ممکن است از نگاه برخی قوانین بین‌المللی این افراد با دزدها یکی باشند اما حداقل از دید من این‌طور نیستند.»
مشتاق با اشاره به سهم کوچک رمزارزها از پول‌شویی گفت: «در جهان ۹۰ درصد پول‌شویی با استفاده از پول نقد است. روش‌های دیگری از جمله خرید کارکنان بانکی نیز مورد استفاده است. گاهی این امر ارزان‌تر از استفاده از روش‌های دیگر است و بخش کوچکی از پول‌شویی در بازار رمزارز اتفاق میافتد. در پول‌شویی قدیمی معمولاً استفاده از آثار هنری کاری رایج بوده و ان‌اف‌تی هم ممکن است آرام‌آرام مورد استفاده قرار بگیرد؛ اما هنوز سهل‌تر از روش‌های دیگر نیست.»
او ادامه داد: «ان‌اف‌تی برای بعضی از موارد مسیر را آسان می‌کند. مثلاً زمانی که کسی می‌خواهد هم پول‌شویی کند و هم رمیتنس یا چینی‌هایی که می‌خواهند پول خود را پنهان کنند. ان‌اف‌تی در بعضی حوزه‌های خیلی کوچک می‌تواند پول‌شویی را تشدید کند مثل خروج پول از کشور بسته‌ای مثل چین. در حقیقت دنیا هنوز آنقدر فناوری‌محور نشده که استفاده از ان‌اف‌تی برای پول‌شویی یک روش رایج باشد.»
او در پایان گفت: «تا زمانی که اوضاع سیاسی کشورمان (لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی و تحریم‌ها) به این شکل باشد ما هر مبادله مالی با دنیا انجام دهیم در واقع باید پول‌شویی کنیم و هم‌رده دزدان و قاچاقچیان دیده می‌شویم.»
جدولی که در ادامه مشاهده می‌کنید فهرستی از اصطلاحات رایج مربوط به جرم پول‌شویی است که دانستن آنها می‌تواند در فهم گزارش‌هایی با موضوع پول‌شویی کمک‌کننده باشد.
| Money laundering (ML) | پول‌شویی |
| Anti-money laundering (AML) | ضد پول‌شویی |
| Counter terrorism financing (CTF) | ضد تأمین مالی تروریسم |
| Combating the Financing of Terrorism (CFT) | مبارزه با تأمین ملی تروریسم |
| AML/CFT or AML/CTF | ضد پول‌شویی/مبارزه با تأمین مالی تروریسم |
| Dirty money | پول کثیف (پول با منشاء غیرقانونی) |
| Clean money | پول تمیز (پول با منشاء به ظاهر قانونی) |
| Know Your Customer (KYC) | شناخت مشتری |
| Customer Due Diligence (CDD) | بررسی صلاحیت مشتری |
| Financial Action Task Force (on Money Laundering) (FATF) | گروه ویژه اقدام مالی |
| Office of Foreign Assets Control (OFAC) | دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی (دفتری در وزارت خزانه‌داری آمریکا که تحریم‌ها را پیگیری می‌کند.) |