بازار رمزارزها هم از تاثیرات اقتصاد کلان اخیری که بازارهای مالی سنتی را تحت تاثیر قرار داده مصون نبوده است. جنگ روسیه و اوکراین، تورم و امتداد بیماری همه‌گیری که سراسر جهان را در بر گرفته بود، تنها بخشی از عواملی هستند که باعث شده‌اند صنعت رمزارز سالی پرتلاطم همراه با نوسانات عجیب قیمتی را پشت سر بگذارد. با این حال، یکی از مهم‌ترین علت‌های هرج‌ومرجی که در صنعت رمزارز شاهد آن بودیم، ناشی از عدم اثبات ذخایر بود که از سوی خود این صنعت به آن تحمیل شد.
فروپاشی دومینویی تعدادی از صرافی‌های رمزارزی بزرگ باعث شد بی‌اعتمادی نسبت به این صنعت افزایش یافته و سردرگمی‌ها بیشتر شوند. اما سوال بزرگی که اکنون پیش می‌آید این است: صرافی‌های رمزارزی چگونه قرار است این اعتماد از دست رفته را بازسازی کنند؟ شفافیت در مورد اثبات ذخایر، پاسخی است که خیلی‌ها روی آن تاکید می‌کنند اما واقعاً چقدر مهم است و می‌تواند کارساز باشد؟ به همین خاطر سراغ موضوع «اثبات ذخایر و نقدینگی در رمزارز» رفته‌ایم.
اثبات ذخایر (Proof of Reserves) چیست؟
اثبات ذخایر (Proof of Reserves) یا به اختصار PoR فرایندی است که ثابت می‌کند حجم دارایی‌های مشتریان که توسط یک صرافی رمزارزی یا مؤسسه مالی نگهداری می‌شود، با حجم دارایی‌هایی که شرکت به نمایندگی از مشتریان ذخیره می‌کند مطابقت دارد.
این فرایند یکی از راه‌کارهای اصلی تبلیغ‌شده برای سرمایه‌گذاران رمزارز است تا از طریق آن اطمینان حاصل کنند که وجوه‌شان در ایمنی کامل قرار دارد. از طرفی برای صرافی‌های رمزارزی نیز ابزاری کارآمد و مفید است که می‌توانند از طریق آن اعتمادسازی کرده و ثابت کنند که حساب و کتاب‌شان درست و اصولی است و از نظر دارایی قادر به پوشش دادن معاملات و برداشت‌های مشتریان و سرمایه‌گذاران خود هستند.
اثبات ذخایر معمولاً توسط یک حسابرس شخص ثالث که وظیفه تجزیه و تحلیل دارایی‌های و بدیهی‌های پلتفرم معاملاتی ارز دیجیتال را بر عهده دارد اجرا می‌شود. این حسابرسان ادعاهای مبنی بر دارایی و ذخایر مطرح شده از سوی صرافی‌های رمزارزی را تایید کرده و در اختیار عموم قرار می‌دهند تا مشتریان نیز از اثبات ذخایر صرافی مورد نظر مطلع شوند. از نظر تئوری، این فرایند تضمین می‌کند که دارایی‌های مشتریان که نزد صرافی نگهداری می‌شوند، با پشتوانه یک به یک (۱:۱) توسط ذخایر متعلق به صرافی پشتیبانی می‌شوند.
در صورتی که حسابرسی اثبات ذخایر کامل، دقیق و درست انجام شود، هم به نفع مشتریان خواهد بود و هم به نفع پلتفرم‌های معاملاتی یا همان صرافی‌های رمزارزی. در مورد مشتریان، اثبات ذخایر احتمال نادیده‌گرفتن مسئولیت‌های حفاظت توسط صرافی و همین‌طور استفاده از دارایی‌های سرمایه‌گذار برای اهداف شخصی را به حداقل می‌رساند.
این استفاده از دارایی‌های سرمایه‌گذار برای اهداف شخصی توسط صرافی می‌تواند شامل سرمایه‌گذاری روی پروژه‌ها یا پلتفرم‌های دیگر باشد، یا وام‌دهی از دارایی‌های کاربران به اشخاص ثالث (کاری که ظاهراً اف‌تی‌ایکس می‌کرد و در نهایت هم به ضررش تمام شد). علاوه بر این، اثبات ذخایر به مشتریان نیز این اطمینان را می‌دهد که پلتفرم معاملاتی رمزارز در معرض خطر و مشکلات نقدینگی نیست و وجوه آن‌ها برای برداشت در هر زمان بدون توجه به شرایط بازار در دسترس است؛ چیزی که از عهده خودِ یک صرافی رمزارزی – با توجه به اتفاقاتی که در زمستان سرد کریپتوی سال قبل افتاد – خارج است.
تفاوت حسابرسی و اعتبارسنجی در اثبات ذخایر رمزارزی چیست؟
حسابرسی یا ممیزی صرافی‌های رمزارزی اخیراً – به ویژه بعد از فروپاشی هولناک صرافی اف‌تی‌ایکس – بسیار زیاد بوده است. با یک جستجوی ساده در اینترنت، لیست بلند بالایی از صرافی‌هایی پیدا می‌شود کرد که جزئیاتی بسیار ریز و دقیق از وضعیت و نقدینگی و ذخایرشان منتشر کرده‌اند تا عموم کاربران بتوانند آن را مشاهده کرده و بررسی‌شان کنند. اما نکته این است که آیا همه این حسابرسی‌ها از یک مقیاس و میزان در جزئیات بهره‌مند هستند؟ اصلاً اساساً چه سطح از طرح جزئیات در این حسابرسی‌ها یا ممیزی‌ها الزامیست؟
اگرچه حسابرسی یا ممیزی (Audit) و اعتبارسنجی (Attestation) صرافی‌های رمزارزی شباهت‌های زیادی به هم دارند، اما برخی اختلافات و تفاوت‌ها هم دارند که دانستن آن‌ها به انتخاب صرافی مناسب و امنیت سرمایه کاربران کمک می‌کند.
اعتبارسنجی (Attestation) در صنعت رمزارز
این روش، نوعی تاییدیه رسمی است که در آن اسناد، داده‌ها یا نتایج منتشر شده کاملاً معتبر و قابل استناد هستند. در حوزه رمزارزها، اعتبارسنجی در حقیقت اسنپ‌شاتی از بدهی‌ها، ذخایر و دارایی‌های پلتفرم یا شرکت است که اساساً تهیه می‌شود تا به مشتریان پلتفرم کمک کند که بینش روشن و درستی در خصوص وضعیت مالی مجموعه داشته باشند و بتوانند وضعیت موجود آن را درک کنند.
تجزیه و تحلیل‌هایی که در این روش انجام می‌شوند بر اساس رویه‌ها و پارامترهای مورد توافق تنظیم شده توسط مشتری (موسسه مالی) صورت می‌گیرند و کلی هستند.
حسابرسی یا ممیزی (Audit) در صنعت کریپتو
حسابرسی یا ممیزی، بر خلاف اعتبارسنجی، شامل تجزیه و تحلیل و ارزیابی عینی از صورت‌های مالی شرکت یا پلتفرم مورد نظر برای اطمینان از صحت و اعتبار سوابق مالی آن است. در صنعت رمزارزها، وجوهی که توسط یک صرافی رمزارزی به نمایندگی از مشتریان نگهداری می‌شوند، باید با ارزش خالص دارایی‌های سپرده شده توسط مشتریان در پلتفرم مطابقت داشته باشند و یا حتی بیشتر از آن باشند. حسابرسی، در این مورد، به کاوش دقیق ترازنامه صرافی رمزارزی مورد نظر برای تأیید این وجوه و تأیید نقدینگی آن اشاره دارد.
در حقیقت، اعتبارسنجی به تایید اسناد و نتایج رسمی اشاره دارد، در حالی که حسابرسی یا ممیزی شامل تجزیه و تحلیل دقیق و فرایند تایید ادعاهای مطرح شده توسط شرکت یا پلتفرم مورد نظر است. البته، تفاوت این‌دو دال بر مهم‌تر بودن یا ارجحیت یکی بر دیگری نیست. به رغم این‌که اطلاعات و نتایجی که در این دو روش منتشر می‌شوند متفاوت هستند، اما هر دو دارای ارزش بالایی در تنظیم و ایجاد اعتماد در صنعت رمزارز هستند.
هر دو روش حسابرسی و اعتبارسنجی، شرکت‌ها و صرافی‌های رمزارزی را به سمت شفافیت بیشتر سوق می‌دهند و با چالش‌برانگیز کردن اقدامات غیرقانونی یا سوءاستفاده از دارایی‌های مشتریان برای این پلتفرم‌ها، به مشتریان نیز در انتخاب آگاهانه و داشتن اعتماد کمک می‌کنند.
فرایند حسابرسی جهت اثبات ذخایر چگونه کار می‌کند؟
اگرچه گزینه‌های مختلفی برای حفظ امنیت رمزارزها وجود دارند، اما اغلب گزینه ذخیره‌سازی کاستودیال رمزارز (Crypto Custodial Storage) را انتخاب می‌کنند. دلیلش هم این است که پلتفرم‌های متمرکز در عین ارائه راحتی و سهولت، امنیت را نیز تامین می‌کنند. نگهداری از دارایی‌های رمزارزی در پلتفرم صرافی ارز دیجیتال، به کاربر انعطاف‌پذیری بالایی می‌دهد.
در حقیقت به او این امکان را می‌دهد تا در زمان واقعی و به راحتی در اسرع وقت تعاملات و مبادلات رمزارزی انجام دهد. در این روش، صرافی رمزارزی در حقیقت به مثابه یک کاستودین (Custodian) یا به اصطلاح یک نگهبان عمل می‌کند که ارائه‌دهنده امنیت شخص ثالث است. صرافی کلیدهای خصوصی که تضمین‌کننده امنیت دارایی‌های رمزارز و دسترسی به آن‌ها هستند را در اختیار گرفته و از آن‌ها محافظت می‌کند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که به صورت امانی یا حضانتی کار می‌کند.
با این حال، فروپاشی‌های اخیری که در صنعت کریپتو شاهدشان بودیم یکپارچگی و قابل اعتماد بودن این متولیان را زیر سوال برده است. دقیقاً به همین دلیل است که لازم است حسابرسی‌های اثبات ذخایر در مورد این صرافی‌ها دقیق و به موقع انجام شود تا مشخص شود که متولیان مبادلات رمزارز کار خود را به درستی انجام می‌دهند و دارایی‌های شرکت با دارایی‌های سرمایه‌گذاران تطابق دارد.
این حسابرسی و ممیزی اثبات ذخایر، توسط یک شرکت حسابرسی مستقل شخص ثالث صورت می‌گیرد. شرکت وارد پلتفرم شده، فرایندهای حسابرسی و تجزیه و تحلیل را از سر می‌گیرد تا اطمینان حاصل کند که پلتفرم و دارایی‌های انباشته شده در آن از هر‌گونه تقلب یا سوگیری احتمالی در امان هستند. در ادامه، نحوه انجام فرایند حسابرسی یا ممیزی پلتفرم‌های معاملاتی رمزارز آمده است:
نحوه انجام فرایند حسابرسی یا ممیزی پلتفرم‌های معاملاتی رمزارز
- حسابرس مستقل شخص ثالث یک اسنپ‌شات از کل بدهی‌های پلتفرم معاملاتی ارز دیجیتال تهیه می‌کند که در حقیقت به منزله کل مبلغ سپرده‌های مشتریان است.
- به علاوه، حسابرس مالکیت دارایی‌های رمزارز شرکت را تایید می‌کند. شرکت یا پلتفرم مورد نظر یک امضای دیجیتال از کلیدهای خصوصی مربوط به تمام آدرس‌های خود را به حسابرس ارائه می‌دهد تا بتواند دارایی‌ها را تایید کند.
- در نهایت نیز حسابرس تایید می‌کند که مقدار دارایی‌ها از مقدار بدهی‌ها بیشتر است یا دست کم با آن برابر است.
فرایند تایید مستقل مشتریان در اثبات ذخایر صرافی
علاوه بر این، برخی از پلتفرم‌های معاملاتی رمزارز جهت اثبات ذخایر از تایید مستقل مشتریان نیز استفاده می‌کنند. اگرچه این فرایند اضافی است و الزامی برای آن وجود ندارد، اما صرافی‌های رمزارزی از این روش استفاده می‌کنند تا به مشتریان خود نشان دهند که دقیقاً دارایی‌های آن‌ها نیز جزو بدهی‌های پلتفرم لحاظ شده و تحت پوشش است و بنابراین در امنیت کامل قرار دارد.
نحوه عملکرد این فرایند نیز به صورت زیر است:
- صرافی یک درخت مرکل (Merkle) ایجاد می‌کند که حساب هر مشتری یک برگ از درخت است.
- حسابرس تایید می‌کند که درخت مرکل ایجاد شده شامل همه بدهی‌های پلتفرم است.
- هر مشتری اطلاعات مربوط به برگ خود را دریافت می‌کند که قابل ردیابی نیز هست.
درخت مرکل (Merkle) چیست؟
درخت مرکل که به افتخار دانشمند بزرگ، رالف مرکل (Ralph Merkle) به این اسم نام‌گذاری شده است، نوعی شکل‌دهی داده‌های بر مبنای هش است که در رمزارز و علوم کامپیوتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع درخت مرکل نوعی ساختار داده است که با هش کردن مکرر مجموعه‌ای از داده‌ها ساخته می‌شود. با هر لایه هش، تعداد قطعات داده (برگ‌های مرکل) به طور تصاعدی کاهش پیدا می‌کنند تا زمانی که یک هش واحد (ریشه مرکل) در بالای درخت مرکل باقی بماند.
این درخت‌ها به دو دلیل مفید و کاربردی هستند:
- درخت مرکل یک هش واحد برای مجموعه بزرگی از داده‌ها ارائه می‌کند و بنابراین اطمینان می‌دهد که هیچ یک از داده‌های موجود دستکاری نشده‌اند.
- درخت مرکل برای تایید اطلاعات یک داده خاص (یک برگ از درخت) بهترین ایده است چون به جای ارائه اطلاعات کل درخت، کافی است مسیر ریشه ارائه شود.
در مورد اثبات ذخایر پلتفرم‌های معاملاتی رمزارز نیز درخت‌های مرکل یکی از بهترین گزینه‌ها برای حسابرسان هستند. به این دلیل که عملکرد ساده و روشنی دارند و در عین حال، حریم خصوصی مشتریان نیز در آن‌ها کاملاً رعایت می‌شود. حسابرسان می‌توانند داده‌های هر مشتری را در درخت ردیابی کنند، بدون این‌که اطلاعات حساب کاربری مشتری یا دارایی‌های وی فاش شود.
نقدینگی (Liquidity) چیست؟
نقدینگی (Liquidity) اساساً به آسانی خرید و فروش دارایی بدون تغییر شدید در قیمت آن دارایی اطلاق می‌شود و می‌تواند هم به بازار و هم به دارایی اشاره کند. در صنعت رمزارز، برای این‌که سرمایه‌گذاران و کاربران یک پلتفرم معاملاتی بتوانند خرید‌وفروش‌ها و تریدهای سریع داشته باشند، لازم است که نقدینگی مجموعه بالا باشد. این یعنی لازم است حجم فعالیت‌های جاری و ساری در پلتفرم بالا باشد، فاصله بین قیمت‌های پیشنهادی و درخواستی کم باشد و کاربران بتوانند در کم‌ترین زمان ممکن، با بهترین نرخ مبادلات رمزارزی خود را نهایی کنند.
بدیهی است که هرچه نوسانات بازار رمزارز بیشتر باشد، میزان نقدینگی پایین‌تر خواهد بود. نوسانات شدید باعث دلسردی بازار می‌شوند و حجم معاملات در اوج نوسانات معمولاً کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل نیز در صورت نقدینگی پایین امکان دارد سفارش‌های خرید و فروش کاربران با سرعت پایین‌ترین انجام شوند و زمان بیشتری برای نهایی شدن مبادلات رمزارزی نیاز باشد.
این در حالی است که در برهه ثبات، بازار عموماً نقدینگی بالایی را تجربه می‌کند. زمانی که قیمت‌ها از ثبات نسبی برخودار هستند، افراد بیشتری در حال فعالیت در بازار هستند و به همین دلیل نیز نقدینگی بالا است، اختلاف قیمت‌های پیشنهادی و درخواستی به حداقل میزان ممکن می‌رسد و سرعت تعاملات و مبادلات به شدت بالا می‌رود.
چرا نقدینگی بازار در حوزه ارز دیجیتال مهم است؟
سرمایه‌گذارانی که در بازار رمزارز فعالیت دارند، طیف‌های گسترده و متفاوتی را تشکیل می‌دهند. از سرمایه‌گذاران فرصت‌طلب روزانه که بر اساس تحلیل‌های تکنیکال ترید می‌کنند گرفته، تا سرمایه‌گذارانی که اصطلاحاً هولدر (Holder) نامیده می‌شوند و برای بلند مدت سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما وجه مشترک همه این سرمایه‌گذارها تمایل آن‌ها به بازگشت به سرمایه‌گذاری است.
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن پرداخته شد، انتظار می‌رود وجوه کاربران در پلتفرم‌های معاملاتی رمزارز به صورت ۱:۱ توسط ذخایر متعلق به صرافی پشتیبانی شوند. این پشتیبانی ۱:۱ عملاً مشکل نقدینگی بالقوه در پلتفرم را نفی می‌کند.
اما صنعت ارز دیجیتال، صنعتی مستقل نیست. ممکن است خیلی از اتفاق‌های خارجی – که شاید حتی هیچ ارتباطی به رمزارز نداشته باشند – هم باعث نوسان در این صنعت شوند. به‌عنوان مثال، ممکن است رکود اقتصادی باعث شود تا صرافی‌های رمزارزی به مشکل خورده و ناچار شود برداشت‌های مشتریان خود را به حالت تعلیق درآورد.
مساله زمانی شروع می‌شود که با خبر رکود و ظاهر شدن آثار آن، حجم گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران به دلیل ترس از عدم ثبات بازار، قصد کنند سرمایه خود را از پلتفرم بیرون بکشند. در این شرایط، صرافی برای جلوگیری از سقوط ناچار خواهد بود برداشت‌های کاربران را موقتاً تعلیق کند. این مسدود کردن یا به تعلیق درآوردن باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران نتوانند به دارایی‌های خود در پلتفرم دسترسی داشته و آن‌ها را تبدیل یا برداشت کنند.
پس از زمستان سردی که سال گذشته تجربه کردیم، به نظر می‌رسد که بازار رمزارز در حال بهبود است. با این حال، به ویژه با اتفاقات تلخی که سال ۲۰۲۲ شاهد بودیم و صرافی‌های بزرگی که همچون یک امپراتوری قد برافراشته بودند اما ناگهان فرو ریختند، بهتر است این‌بار با چشم باز، آگاهانه و صبورانه پلتفرم مورد نظرتان را برای سپردن سرمایه‌های خود انتخاب کنید.
