زهرا قربانی / واژه NFT یکی از واژگان پرسروصدای حوزه ارزهای دیجیتال است. اکنون بسیاری معتقدند که انافتی نوین‌ترین ابزار پول‌شویی است. اما چگونه میتوان با انافتی پول‌شویی کرد؟ اکنون برای مقابله با پول‌شویی با استفاده از انافتی چه الزاماتی رعایت میشود؟ در ایران تا چه اندازه انافتی توانسته پول‌شویی را تسهیل یا تشدید کند؟ این گزارش بر نگرانی‌های مربوط به پول‌شویی با استفاده از انافتی متمرکز است.
در این گزارش به سؤالاتی که پیش‌تر خواندید پاسخ داده میشود و در ادامه با کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین و هاجر سعیدی‌نژاد، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل آرتانیوم گفت‌وگویی مفصل درباره انافتی و پول‌شویی خواهیم داشت و همچنین با سید مهدی نبوی، وکیل دادگستری و پژوهشگر بلاکچین و محمدجعفر نعناکار، وکیل پایه‌یک دادگستری این موضوع را از منظر قانونی و حقوقی بررسی خواهیم کرد که در روزهای آتی این سلسله‌گفت‌و‌گوها منتشر خواهند شد.
NFT چیست؟
NFT یا انافتی (مخفف Non-Fungible Tonken و به‌معنای توکن‌های غیرقابل‌تعویض)، گواهی مالکیت دیجیتالی غیرتکراری برای هر نوع دارایی دیجیتالی است. در واقع این نوع توکن قرارداد هوشمندی است که با استفاده از پلتفرم‌های اپن‌سورس تنظیم و برای ایمن‌سازی آن به‌صورت دیجیتالی استفاده میشود. این قرارداد هوشمند را میتوان پس از نوشتن، ذخیره یا به‌طور دائمی در قالب رمزارزی (معمولاً به نام توکن ERC 721) در شبکه بلاکچینی مانند اتریوم منتشر کرد.
برخی از اشکال محبوب انافتیها شامل تصاویر در فرمت‌هایی مانند GIF ،Jpegs، ویدئوها، کاور‌های بازی ویدئویی موسیقی و همین‌طور توییت‌ها هستند، اما هر اثر و دارایی دیجیتالی باتوجه‌به خواست سازنده و طراح آن امکان تبدیل‌شدن به توکن غیرقابل‌تعویض را دارد؛ البته به شرطی که سازنده آن اثر بخواهد دارایی منحصربه‌فردی داشته باشد، مانند مثال مقالات ISI یا بلیت‌های کنسرت‌ها که متعلق به یک نفر و منحصربه‌فرد هستند.
حال ممکن است این سؤال ایجاد شود که وقتی میتوان به‌راحتی از اثری اسکرین‌شات گرفت یا آن را یا دانلود کرد، چرا افراد حاضرند میلیون‌ها دلار بابت آن اثر بپردازند؟ پاسخ ساده است، توکن غیرقابل‌تعویض به خریدار اجازه می‌دهد کالای اصلی را همراه با احراز هویت داخلی داشته باشد. این احراز هویت مالکیت اثر را ثابت کرده و در دنیایی ایده‌آل، فرد دیگری نمی‌تواند از آن اثر استفاده کند. در واقع، ارزش معنوی اثر با اعتبار و هویت هنرمند گره خورده و همه دنیا می‌پذیرند که تنها یک واحد از اثر مورد نظر به صورت انافتی تولید و به خریدار اهدا شود.
انافتیها می‌توانند به‌عنوان سرمایه‌گذاری مالی، خرید احساسی، کالای کلکسیونی یا روشی برای ارتباط برقرارکردن خریدار با خالق توکن غیرقابل‌تعویض خریداری شوند.
فروش آثار هنری با استفاده از انافتی
اخیراً پلتفرم‌های زیادی در دسترس قرار گرفته‌اند که افراد می‌توانند در عرض چند دقیقه، انافتی خود را ایجاد کنند و به فروش برسانند. در همین راستا حتی برخی از بازارهای انافتی، تغییرات عمده‌ای در ساختار هزینههای خود انجام داده‌اند تا پای افراد بیشتری را به این مارکت‌پلیس باز کنند؛ از برجستهترین این پلتفرم‌ها میتوان به Rarible ،OpenSea و Mintable اشاره کرد.
سایت خریدوفروش انافتی OpenSea در حال حاضر بزرگ‌ترین وب‌سایت خریدوفروش توکن‌های غیرقابل‌تعویض است. از طرف دیگر سیستم Lazy Minting تعبیه‌شده در پلتفرم اپن‌سی به کاربران امکان ساخت انافتی را بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای روی اتریوم می‌دهد.
سایر سایتهای خریدوفروش انافتی عبارت‌اند از؛ زورا (Zora)، رَریربل (Rarible)، سوپررِیر (SuperRare)، نیفتی گیتوی (Nify Gateway).
سایت‌هایی که قبل‌تر نام آنها عنوان شد مانند eBay (بزرگ‌ترین فروشگاه خرید و حراجی اینترنتی چندملیتی در دنیا)، برای به مزایده گذاشتن دارایی‌های دیجیتالی عمل می‌کنند، جایی که افراد می‌توانند پیشنهادات خود را برای توکن غیرقابل‌تعویض ارائه دهند یا بسته به چگونگی تنظیم، فرایند فروش توکن غیرقابل‌تعویض را به طور کامل انجام دهند. معمولاً انافتیها به تعداد محدود به حراج گذاشته می‌شوند یا ممکن است با قیمت تعیین‌شده و بدون محدودیت برای خرید مستقیم در بازارها قرار داده شوند.
در جامعه هنرمندان افراد زیادی از انافتیها استقبال کرده‌اند و حتی آثار خود را به توکن غیرقابل‌تعویض تبدیل کرده و به فروش رسانده‌اند. برای مثال هنرمندان زیادی در عرصه موسیقی، کاور آلبوم‌های موسیقی خود را به صورت توکن غیرقابل‌تعویض به مزایده گذاشته‌اند. از طرفی هنرمندان زیادی با انافتیها مخالف هستند. در کل انافتی یا توکن‌های غیرقابل‌تکرار، یکی از جدیدترین و در عین حال پرحاشیه‌ترین پدیده‌های دنیای هنر و فناوری است و امروزه بسیاری از هنرمندان، خصوصاً هنرمندان دیجیتال، از توکن غیرقابل‌تعویض به‌عنوان راهی جدید برای نمایش، فروش و حمایت از آثار خود استفاده می‌کنند.
پول‌شویی؛ گم‌کردن رد پولی که منشاء نامشروع دارد
اگر بخواهیم پول‌شویی را تعریف کنیم باید بگوییم که پول‌شویی یعنی تبدیل پول و سود حاصل از کارهای خلاف قانون به سود و درآمد به‌ظاهر مشروع یا به تفسیر دیگر مشروع جلوه دادن عواید حاصل از کار خلاف و گم‌کردن رد پولی که منشاء نامشروع دارد.
معمولاً دلیل اصلی پول‌شویی این است که راه‌های اصلی کسب درآمد فرد یا شرکت مخفی بماند و با انجام کارهای به ظاهر معقول و قانونی، نتوان منبع اصلی کسب درآمد را پیدا کرد!
جرم پول‌شویی معمولاً به نوع جرم اولیه بستگی دارد. اغلب افرادی که در کارهای غیرقانونی نظیر قاچاق و پخش مواد مخدر، اختلاس و رشوه، انواع قاچاق اسلحه و انسان و … فعالیت دارند، سعی می‌کنند از طریق پول‌شویی، پول خود را به‌اصطلاح تمیز کرده و وارد چرخه اقتصادی کشورها کنند، بدون اینکه ردی از خود به جا بگذارند.
همچنین پول‌شویی یکی از مؤثرترین راه‌ها برای تأمین مالی گروه‌های تروریستی است که به آنها اجازه می‌دهد بدون امکان ردیابی منابع مالی خود، امکان تهیه تجهیزات را پیدا کرده و تجارت انواع سلاح‌ها را به عمل آورند؛ بنابراین پول‌شویی یکی از مؤثرترین منابع برای بقای تروریسم بین‌المللی محسوب میشود.
انواع روش‌های پول‌شویی
پول‌شویی انواع مختلفی دارد و می‌تواند درونی، صادراتی یا وارداتی باشد. از متداول‌ترین روش‌های پول‌شویی، افتتاح حساب‌هایی نزد مؤسسه‌های مالی و سپرده‌گذاری مقادیر زیاد پول هنگفت و انتقال آنها به خارج از کشور است. سایر روش‌ها عبارت‌اند از: حواله‌نویسی دروغین، انعقاد قراردادهای صوری، خرید آثار باستانی، خرید تابلوها و آثار هنری و… که بر اساس آمارهای جهانی حدود ۹۰ درصد از پول‌شویی در دنیا با استفاده از پول نقد اتفاق می‌افتد.
پول‌شویی از گذشته در جهان بوده، هست و در آینده هم خواهد بود، تنها ابزارها و روش‌های آن عوض میشود. پس ظهور ابزارهای نوین و استفاده نامناسب از آنها به معنای تشدید آن جرم نیست. اکنون انافتی از نوین‌ترین ابزارهای پول‌شویی است. لازم است به این نکته توجه شود که لزوماً نوین بودن به معنای آسان‌تر بودن نیست، نه در ایران بلکه در جهان روش‌های آسان‌تر بسیاری برای پول‌شویی وجود دارد و انافتی تنها در شرایط و کشورهای خاص تا حدودی این امر را تسهیل می‌کند.
به‌طورکلی در این گزارش دلایل استفاده از انافتی برای پول‌شویی را بررسی می‌کنیم و دو موضوع مهم را مطرح می‌کنیم. اول اینکه در ایران به دلیل تحریم‌های سوئیفت، تا چه اندازه ممکن است مشغولان به فعالیت اقتصادی زیرزمینی از این روش برای انتقال اموال خود به کشورهای دیگر استفاده کنند.
در اینجا لازم است بگویم که به دلیل تحریم‌ها هر نوع انتقال پول توسط ایرانیان به خارج از کشور پول‌شویی محسوب میشود. همچنین استفاده ایرانی‌ها از رمزارزها و انافتیها توسط دادگستری آمریکا پول‌شویی محسوب میشود و ایران در فهرست کشورهای پرخطر در زمینه پول‌شویی قرار دارد. پس با این اوصاف اگر پدری برای هزینه تحصیلات فرزند خود در کشور اروپایی مبلغی را به طریقی ارسال کند مجرم محسوب شده و از نگاه قانون آمریکا این فرد هم‌رده دزدان و قاچاقچیان قرار می‌گیرد.
کاوه مشتاق، پژوهشگر حوزه بلاکچین معتقد است که در ایران به دلیل وجود تحریم‌ها، برای اینکه بتوانیم پول را از کشور خارج کنیم لازم است تحریم‌ها را دور بزنیم و برای این عمل لازم است هویت‌مان را پنهان کنیم. در اصل ما ایرانی بودن‌مان را پنهان می‌کنیم و از نگاه خودمان تحریم‌ها را دور می‌زنیم و از نگاه جهان ما پول‌شویی می‌کنیم.
یک فرد ایرانی معمولی که جرم و جنایتی مرتکب نشده، هنگامی که می‌خواهد وجه خود را به کشور دیگری منتقل کند نیازمند پول‌شویی است. در حال حاضر صرافی‌هایی که پول ارسال می‌کنند و رمیتنس (انتقال پول از کشوری به کشور دیگر بر بستر اینترنت) انجام می‌دهند در اصل پول‌شویی می‌کنند و این موضوع به‌خاطر خلافکار بودن ما نیست؛ به‌خاطر ایرانی بودن‌مان است. مشروح کامل این گفت‌و‌گو را در روزهای آتی می‌خوانید.
مسئله دوم مشخص‌بودن منشاء پول است. این موضوع در جهان به‌شدت از حساسیت بالایی برخوردار است و افراد نمی‌توانند به‌آسانی پول خود را به حساب بانکی واریز کنند و حتماً باید مدارکی از درآمد منشاء پول ارائه دهند. در ایران بانک‌ها هنوز انافتیها را به‌عنوان منبع درآمد نمی‌شناسند اما این موضوع در جهان کمی متفاوت‌تر است و افراد می‌توانند پول خود را به‌عنوان انافتی یا سود حاصل از ترید در بازار رمزارز معرفی کنند؛ گرچه برای نظارت بر این موضوع اخیراً سختگیری‌ها و الزاماتی اعمال شده است.
پول‌شویی با استفاده از انافتی به دلایلی نظیر سهولت انتقال مالکیت، عدم شفافیت، قیمت‌گذاری ذهنی، عدم نیاز به انتقال فیزیکی هنر، معاملات با ارزش بالا، عدم نظارت بر کیف پول‌های انافتی و پنهان بودن تراکنش‌ها جذابیت دارد.
هاجر سعیدی‌نژاد، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل آرتانیوم نیز معتقد است که به دلیل شفافیت بلاکچین، جایی که شانس خریدوفروش اموال نامشروع و پول‌شویی در آن کم میشود انافتیها هستند به این دلیل که روی شبکه بلاکچین هر ولتی که از آن خرید یا فروشی انجام شده برخلاف سیستم‌های فیات و بانکی، تراکنش‌های قبلی برای همگان قابل مشاهده و ردیابی است.
هرچند نمی‌دانیم که ولت متعلق به چه کسی است ولی آن چیزی که ما به‌عنوان پدیده پول‌شویی می‌شناسیم این است که اثری ارزشی را وارد چرخه‌ای می‌کند که آن ارزش عدم پرسشگری درباره ارزش واقعی یا منشاء پولی که به آنجا وارد میشود را به دنبال دارد. شفافیت بلاکچین این خطر را کمتر می‌کند. مشروح کامل این گفت‌و‌گو را در روزهای آینده می‌توانید بخوانید.
در حال حاضر افراد یا گروه‌ها با ایجاد یک انافتی و خریدوفروش آن مبلغ هنگفتی را جابه‌جا می‌کنند و در ادامه برای باارزش نشان‌دادن انافتی سعی می‌کنند با خریدوفروش مبلغ انافتی را بین خودشان بالا نگه دارند تا بدین صورت بتوانند منشاء پول‌شان را ارزش بالای انافتی اعلام کنند.
۶۹ میلیون دلار برای یک اثر هنری دیجیتالی؟
وقتی به هنر فکر می‌کنیم، چیزی که اغلب به ذهن‌مان خطور می‌کند، نقاشی پیکاسو، دالی یا مودیلیانی است. زمان در حال تغییر است، تکامل فناوری در حال وقوع است و این نمی‌تواند بازار هنر را بی‌تأثیر بگذارد. شکل جدیدی از هنر به نام انافتی در بهار 2021 عرضه شد. اثر هنری هنرمند Beeple به قیمت 69 میلیون دلار توسط کریستیز در مارس 2021 فروخته شد. جالب است که کلکسیونرها وقتی می‌توانند هنر سنتی را با همان مقدار پول خریداری کنند، می‌خواهند مبالغ هنگفتی را صرف یک تصویر دیجیتالی صرف کنند.
هنر و بازار هنر در طول تاریخ همواره به خاطر عدم قیمت‌گذاری شفاف یکی از بسترهای پول‌شویی بوده است. در گذشته شاهد کلکسیون‌دارانی بودیم که با خرید تابلوها و آثار هنری حجم زیادی از پول را گم می‌کردند اما اکنون شاهد باز شدن پای این افراد به بازار هنر دیجیتال انافتی هستیم. فروش یا خرید آثار هنری شامل خریدارانی میشود که به نظر نمی‌رسد نگران پرداخت قیمتی بسیار بالاتر از ارزش تصوری اثر باشند. فروش یا خرید آثار هنری که در آن مشتری به منشأ، تاریخ، سبک، ژانر یا هنرمند یک شیء علاقه‌ای ندارد.
رکورد فروش انافتیها بازار پرنوسانی را نشان می‌دهد که در آن مقادیر گزاف پول درگیر است. نگرانی‌هایی در سرتاسر جهان مطرح شده که آیا این مبالغ خرج‌شده برای انافتیها به‌منظور تسهیل تراکنش‌های مالی غیرقانونی یا دورزدن قوانین قوی‌تر ضدپول‌شویی (AML) در سطح اتحادیه اروپا و بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکنون در اروپا برای مقابله با پول‌شویی، افراد و کسبوکارها احراز هویت می‌شوند و منبع وجوه آنها بررسی میشود و اگر فعالیت مشکوکی داشته باشند، به مقامات اطلاعات مالی حوزه قضایی گزارش میشود.
آیا انافتی در سیستم قضایی ایران جزو اموال محسوب میشود؟
اولین مجازاتی که برای جرم پول‌شویی در قانون در نظر گرفته شده، مصادره همه اموال و درآمدهای حاصل از آن است. در اینجا ممکن است این سؤال ایجاد شود که آیا انافتی جزو اموال محسوب میشود که بتوان آن را مصادره کرد و حتی اگر مصادره شود چطور میتوان آن را نقد کرد؟ به پاسخ این سؤال به طور مفصل در گزارش‌های آتی خواهیم پرداخت.
سید مهدی نبوی، وکیل دادگستری و پژوهشگر بلاکچین معتقد است که قوانین کیفری کشور ما در مورد پول‌شویی و پول‌شویی از طریق انافتی احکام خوبی دارد. ماده یک قانون مبارزه با پول‌شویی تعریفی را از مال انجام داده که این تعریف شامل انافتی هم میشود.
پول‌شویی جرمی است که جنبه بین‌المللی دارد و کشف و اثبات آن سخت و پیچیده است و لایه‌های مختلفی دارد. بر همین اساس قانون‌گذاران در قوانین مرتبط با پول‌شویی تعریفی موسع ارائه می‌دهند که تمام ابزارهایی که در این حوزه ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد را شامل شود و بار اثبات را بر دوش متهم می‌اندازند. پس از این منظر قوانین کیفری‌مان خلئی ندارد، اما ایراد کار کجاست؟ پاسخ به این سؤال را در روزهای آینده در گفت‌و‌گو با سید مهدی نبوی می‌توانید بخوانید.
محمدجعفر نعناکار، وکیل پایه‌یک دادگستری نیز معتقد است یکی از راه‌های کاهش پول‌شویی با انافتی، اعطای مجوز به صرافی‌های داخلی است که ولت‌های رسمی دارند، زیرا در این بسترها اطلاعاتی نظیر چه چیزی به انافتی تبدیل شده، چه کسی آن را می‌خرد و… مشخص است. این موضوع تا حد قابل قبولی می‌تواند این جرم را کاهش دهد. در حوزه جرم هیچ‌چیزی را نمی‌توان تضمین کرد. همیشه ممکن است یک جرمی اتفاق بیفتد چراکه مجرمان همیشه یک قدم از قانون‌گذاران جلوتر هستند. مشروح کامل این گفت‌و‌گو را به‌زودی می‌توانید بخوانید.
گرچه فضای انافتی نوظهور است، اما با توجه به پیش‌بینی کارشناسان، این توکن‌ها در آینده کاربردهای بیشتری در بین مردم خواهند داشت و باید توجه کرد که فناوری هرگز مقصر جرم نیست و به‌مرور زمان تنها ابزارهای انجام فناوری از شکلی به شکل دیگر تغییر می‌کنند و این به معنای مقاومت در پذیرش ابزارهای نوین فناوری نیست؛ چراکه با مقاومت تنها از قطار پرسرعت فناوری جا می‌مانیم.