در ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ بانک مرکزی مقررات رمزریال را منتشر کرد و سال برای فعالان حوزه بلاکچین با این خبر آغاز شد. با وجود اینکه حدود دو سال از انتشار این مقررات می‌گذرد اما هنوز خبری از انتشار عمومی رمزریال نشده است. معاون بانک مرکزی در گفتوگو با راه پرداخت خبر داده که در قانون جدید به بانک مرکزی تکلیف شده که ریال دیجیتال به‌عنوان شکل جدید پول توسط بانک مرکزی منتشر شود. به گفته مانی یکتا از خردادماه به‌تدریج ریال دیجیتال در اختیار مردم قرار می‌گیرد و این ریال دیجیتال، همان پول عمومی است.
چرا رمزریال ارائه شد؟
نزدیک به سه سال پیش بانک مرکزی ایران از طرح آزمایشی ارائه رمزارز بانک مرکزی به نام «رمزریال» خبر داد. بعد از گذشت چندین سال هنوز هیچ خبری از عرضه عمومی این رمزارز ملی ایرانی نشده است. سؤال اینجاست که آیا رمز دیجیتال بانک‌های مرکزی موفقیت‌آمیز بوده است؟
دلایل زیادی برای ارائه ارزهای دیجیتال وجود دارد و انگیزه کشورهای مختلف برای انتشار CBDC به وضعیت اقتصادی آنها بستگی دارد. برخی از انگیزه‌های رایج عبارتند از: ارتقای شمول مالی از طریق فراهم‌کردن دسترسی آسان و مطمئن‌تر به پول برای جمعیت‌های بدون بانک و فاقد بانک. ایجاد رقابت و انعطاف‌پذیری در بازار پرداخت‌های داخلی، افزایش کارایی در پرداخت‌ها و کاهش هزینه‌های تراکنش؛ ایجاد پول قابل‌برنامه‌ریزی و بهبود شفافیت در جریان پول و جریان یکپارچه و آسان سیاست پولی و مالی.
بانک مرکزی ایران اواسط سال ۱۴۰۰ اعلام کرد که می‌خواهد رمزارز ملی را راه‌اندازی کند تا با انتشار رمز ریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی دهند و رمزریال تحویل بگیرند. البته رمزریال قابل‌استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفاً جایگزین اسکناس خواهد شد.
به گفته رئیس وقت بانک مرکزی ناشر ریال دیجیتال بانک مرکزی است و مردم می‌توانند بجای اسکناس از آن استفاده کنند.
یک سال بعد علی صالح آبادی، رئیس وقت بانک مرکزی در ۲۳ شهریورماه سال ۱۴۰۱ از اجرای مرحله پیش آزمایشی رمز ریال بانک مرکزی خبر داده و گفته بود که طی روز‌های اخیر فرایند پیش از راه‌اندازی آزمایشی رمزریال با رقم یک میلیارد تومان و با ارائه رمز ریال به تعداد محدودی از افراد شروع و عملاً مرحله پیش آزمایشی آن در دو بانک ملی و ملت اجرایی شده است.
به گفته صالح آبادی در مرحله آزمایشی که شهریور ۱۴۰۱ انجام شد، «طرح با رقم محدود یک میلیارد تومان و با ارائه رمزریال به تعداد محدودی از افراد شروع شد که در دو بانک ملی و ملت و با امکان استفاده در دو فروشگاه شروع شده و با پایان فرایند پیش از اجرای آزمایشی که باهدف رفع مشکلات فنی احتمالی صورت گرفت.»
او ابراز امیدواری کرده بود که تا پایان شهریورماه ۱۴۰۱ شرایط برای اجرای رسمی طرح به صورت آزمایشی مهیا شود.
به گفته مقامات کنونی بانک مرکزی، پروژه رمزارز بانک مرکزی ایران همچنان در مرحله آزمایشی است، اما انتظار می‌رود از خردادماه امسال، به صورت تدریجی عموم مردم به رمزارز ملی ایران دسترسی پیدا کنند.
مدیرکل نظام‌های پرداخت بانک مرکزی می‌گوید اسم پروژه دیگر «رمزریال» نیست و با تأییدیه فرهنگستان زبان فارسی به «ریال دیجیتال» تغییر کرده است.
محمدرضا مانی یکتا، مدیرکل نظام‌های پرداخت بانک مرکزی در گفتوگو با راه پرداخت فرایند طی شده در پروژه رمزارز بانک مرکزی را از سه سال پیش شرح داده و گفته است: «پروژه یک فاز پیش آزمایشی داشت که خاتمه پیدا کرد و الان هنوز در مرحله پایلوت یا آزمایشی هستیم که هنوز پایان پیدا نکرده است.»
به گفته مانی یکتا، در حال حاضر بانک مرکزی درحال‌توسعه پروژه به چند مدل خدمت‌رسانی متنوع‌تر است و در این مسیر تعداد بانک‌ها افزایش پیدا کرده است.
شش بانک در حال آزمایش ریال دیجیتال‌اند
پیش از این تنها نام بانک‌های ملی، ملت و تجارت به‌عنوان بانک‌های عامل در پروژه رمزارز بانک مرکزی مطرح شده بود اما مانی یکتا بدون اشاره به نام بانک‌ها گفت: «در حال حاضر سه بانک دیگر هم به این پروژه اضافه شده‌اند.»
معاون بانک مرکزی خبر داده که از هفتم خردادماه قانون جدید بانک مرکزی لازم‌الاجرا می‌شود و باتوجه‌به اینکه در قانون هم این مسئله پیش‌بینی‌شده و از این به بعد پشتوانه قانونی خواهد داشت، انتظار می‌رود به‌زودی ریال دیجیتال را در دسترس عموم قرار بگیرد.
او درباره قانون جدید بانک مرکزی گفت: «بانک مرکزی قانون جدید خود را سال گذشته تصویب و ابلاغ کرد. این قانون از هفت خرداد ۱۴۰۳ عملیاتی می‌شود. در قانون جدید به بانک مرکزی تکلیف شده که ریال دیجیتال به‌عنوان شکل جدید پول توسط بانک مرکزی منتشر شود.»
انتشار ریال دیجیتال در قانون جدید بانک مرکزی الزامی شد
مانی یکتا به ایرادات مجلس به طرح رمزارز بانک مرکزی اشاره کرده و توضیح داد: «قبلاً مجلس نکات و ایرادهایی را درباره این طرح مطرح کرده و گفته بود باوجوداینکه طرح ریال دیجیتال مصوبه شورای پول و اعتبار را داشت، اما اقداماتی که در پروژه ریال دیجیتال انجام می‌شود، پشتوانه قانونی ندارد»
این مقام بانک مرکزی اضافه کرد: «مجلس می‌گفت انتشار پول، قانون می‌خواهد و صرفاً با مصوبه شورای پول و اعتبار نمی‌شود. اگرچه شورای پول و اعتبار قبل از تصویب هر مصوبه‌ای، آن را از لحاظ قانونی بررسی کرده بود.»
ریال دیجیتال چطور منتشر می‌شود؟
او ادامه داد: «ریال دیجیتال پول جدید نیست و عملاً همان اسکناس است که به صورت دیجیتال منتشر می‌شود. در آینده هم انتشار ریال دیجیتال کاملاً مشابه اسکناس خواهد بود؛ به این معنا که هیئت نظارت بر اندوخته اسکناس صورت‌جلسه تهیه می‌کند، منابع ذخیره بانک مرکزی کنار گذاشته می‌شود و فرایندها تفاوتی نکرده است. بااین‌وجود مجلس نگران بود و به هر جهت قانون جدید تصویب شد و این نگرانی هم برطرف شد.»
این مقام بانک مرکزی در توضیح فاز پیش آزمایشی گفت: «در این فاز قرار بود چند سؤال فنی و چند ملاحظه کسب‌وکاری ما پاسخ داده شود. برای مثال سؤالات فنی اینکه مدل و الگوی اجماعی که به صورت فنی در زیرساخت ریال دیجیتال طراحی شده، آیا مناسب کاربری ای که برایش تعریف شده هست؟ یا در حوزه کسب‌وکاری، سقف و کف مبالغ تراکنش که طراحی شده، دسته‌بندی کیف پول‌ها و لگوی کسب‌وکارهایی که می‌توانند ریال دیجیتال بپذیرند، آیا مناسب فضای کسب‌وکارها هست یا نه؟ در نهایت بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در فاز پیش آزمایشی، اصلاحتی در ضوابط اجرایی ریال دیجیتال انجام شد و بر اساس آن بانک‌ها وارد فاز آزمایشی شدند.»
او در مورد عملکرد بانک مرکزی در فاز آزمایشی هم گفت: «در فاز آزمایشی، دامنه ارائه خدمت افزایش پیدا می‌کند اما کماکان مثل خیلی از کشورها در فاز آزمایشی هستیم و هنوز باید سازوکارهای اجرایی یک سری فضاها، مانند قراردادهای هوشمند طراحی و اصلاح شود.»
از خرداد ریال دیجیتال در اختیار عموم قرار می‌گیرد
مانی یکتا در پاسخ به این سؤال که آیا تا خردادماه که قانون جدید بانک مرکزی لازم‌الاجرا می‌شود، فاز آزمایشی ریال دیجیتال به پایان خواهد رسید یا خیر؟ گفت: «برنامه ما این است که از خرداد به بعد ریال دیجیتال در اختیار عموم هم قرار بگیرد. اما این تدریجی خواهد بود.»
او در مورد چگونگی دسترسی عموم مردم به ریال دیجیتال هم گفت: «ریال دیجیتال، همان پول عمومی است. همان اسکناسی که قبلاً همه مردم در اختیار داشتند اما الان برای اینکه این پول را داشته باشند باید اپلیکیشن‌های بانک‌های عامل را نصب کنند و به‌این‌ترتیب هم بین کاربران ریال دیجیتال را دادوستد کنند و هم در فضای کسب‌وکار وقتی یک کالا یا خدمتی را دریافت می‌کنند، به یک پذیرنده یا فروشگاه، ریال دیجیتال بپردازند.»
مردم چگونه ریال دیجیتال داشته باشند؟
مانی یکتا تأکید کرده این ارز دیجیتال دیگر استخراج ندارد و انتشارش صرفاً در اختیار بانک مرکزی است. هیچ‌کس به جز بانک مرکزی در میزان، انتشار، حجم گردش نمی‌تواند تنظیم‌گری انجام دهد.
این مقام بانک مرکزی مسیر مشتری برای دستیابی به ریال دیجیتال را توضیح داده و گفته مشتری کافی است از بانک خود درخواست کند که به‌اندازه پولی که در یک حساب در بانک دارد، در کیف پولش ریال دیجیتال شارژ کند. در اپلیکیشن‌های بانک‌ها هم یک بخش به منو تحت عنوان ریال دیجیتال اضافه شده است. بانک‌هایی که در فاز آزمایشی هستند این بخش را به اپلیکیشن‌هایشان اضافه کرده‌اند.
در واقع رمزارز ملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی طراحی شده توسط شرکت خدمات انفورماتیک است. پشتوانه این ارز دیجیتال، ریال است و در واقع به‌ازای هر واحد ارز ملی معادل ریال آن در حساب بانک مرکزی بلوکه خواهد ماند و صدور آن نقدینگی جدید خلف نخواهد کرد و از طرفی با صدور این رمز از در بلاکچین خصوصی این رمزارز امکان استخراج نیز نخواهد داشت. در صورت انتشار عمومی این مدل جدید پول در کشور، اتفاقی که در کوتاه‌مدت خواهد افتاد، تسریع فرایندهای دادوستد است.