با رشد روزافزون صنعت رمزارزها، نیاز به وجود چهارچوب‌های قانونی و نظارتی مناسب بیش از پیش احساس می‌شود. در این میان، سازمان‌های خودتنظیم (SROها) می‌توانند نقشی کلیدی در ایجاد نظم و اعتماد در این صنعت نوظهور ایفا کنند.
SRO مخفف Self-Regulatory Organization به سازمانی مستقل اطلاق می‌شود که به طور داوطلبانه بر فعالیت‌های یک صنعت خاص نظارت کرده و قوانین و مقررات مربوطه را وضع و اجرا می‌کند. SROها در واقع به‌عنوان پلی بین دولت و صنعت عمل می‌کنند و به دنبال ایجاد تعادلی بین حفظ منافع عمومی و ترویج نوآوری در صنعت هستند. SROها می‌توانند در زمینه ارزهای دیجیتال نقش‌های مختلفی ایفا کنند؛ ازجمله:
- حفاظت از سرمایه‌گذاران: SROها با وضع قوانین و مقررات، به دنبال ایجاد محیطی امن و شفاف برای سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال هستند.
- جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی: SROها با نظارت بر فعالیت‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال، به دنبال جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی مانند پول‌شویی و کلاهبرداری هستند.
- ترویج نوآوری: SROها با ایجاد چهارچوب‌های قانونی مناسب، به دنبال ترویج نوآوری در صنعت ارزهای دیجیتال هستند.
بسیاری از فعالان رمزارزی، خودتنظیم‌گری را به خاطر مزایای بسیاری که دارند، بهترین نوع رگولاتوری در اکوسیستم رمزارزی می‌دانند. مزایای SRO شامل موارد زیر است:
- انعطاف‌پذیری: SROها می‌توانند سریع‌تر از نهادهای دولتی به تغییرات در بازار پاسخ دهند.
- کارایی: SROها می‌توانند کارآمدتر از نهادهای دولتی عمل کنند، زیرا از جنس خود صنعت هستند و اطلاعات کافی درباره حوزه خود دارند. همچنین از مناسبات و مقررات دولتی به دور هستند.
- همکاری بین‌المللی: SROها می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند تا مقررات بین‌المللی را توسعه دهند.
- کاهش ریسک‌های سیستمی: SROها با نظارت بر فعالیت‌ها و وضع قوانین و مقررات، می‌توانند ریسک‌های سیستمی در صنعت ارزهای دیجیتال را کاهش دهند.
البته خودتنظیم‌گری بدون چالش هم نیست، اما بیشتر چالش‌هایی که ممکن است با اجرای SRO پیش بیایند، در صورت عملکرد مناسب نهادهای ذیربط قابل حل هستند. این چالش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- تضاد منافع: SROها توسط اعضای خود اداره می‌شوند؛ در نتیجه نظرات شخصی ممکن است بیشتر از نظارت دولتی دخیل شود و موضع‌گیری اعضا با یکدیگر متفاوت باشد.
- فقدان قدرت اجرایی: SROها ممکن است قدرت اجرایی کافی برای اعمال قوانین خود را نداشته باشند و دولت در کارهای آنها دخالت کند.
- خطر فساد: SROها ممکن است در معرض خطر فساد باشند. برخی نگران هستند که SROها به مراکز قدرت تبدیل شوند و به نفع شرکت‌های بزرگ و قدرتمند عمل کنند.
تجربه خودتنظیم‌گری در دنیا
مدتی است که خودتنظیم‌گری در اکوسیستم رمزارزی ایران به رسمیت شناخته شده و با تأیید نهایی پلیس فتای فراجا توسط سه نهاد انجمن بلاکچین، انجمن فین‌تک و سازمان نصر شروع به کار کرده است. اما ایران اولین کشوری نیست که رگولاتوری حوزه رمزارز را به سمت خودتنظیم‌گری برده و قبل از آن چند کشور در این زمینه پیشرو هستند. در حال حاضر، تعداد دقیق کشورهایی که از روش خودتنظیم‌گری برای رگولاتوری حوزه تبادل رمزارزها استفاده می‌کنند، مشخص نیست. دلیل این امر این است که رویکردهای نظارتی در سراسر جهان به طور مداوم در حال تکامل هستند و ممکن است به طور واضح در دسته‌های «خودتنظیم‌گری» یا «غیر خودتنظیم‌گری» قرار نگیرند. با این حال، می‌توان گفت که تعدادی از کشورها به طور فزاینده‌ای از عناصر خودتنظیم‌گری در چهارچوب‌های نظارتی خود برای رمزارزها استفاده می‌کنند. این کشورها عبارت‌اند از:
- ایالات متحده: در ایالات متحده، کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) مسئول نظارت بر بازارهای اوراق بهادار، ازجمله رمزارزهاست. با این حال SEC هنوز هیچ قانون یا مقرراتی را به طور خاص برای رمزارزها وضع نکرده است. در نتیجه، بسیاری از صرافی‌های رمزارز در ایالات متحده به طور خودتنظیم عمل می‌کنند و از طریق انجمن‌هایی مانند انجمن صرافی‌های رمزارز (Crypto Exchange Association) به دنبال ایجاد بهترین شیوه‌ها هستند.
- کانادا: در کانادا سازمان اوراق بهادار کانادا (CSA) مسئول نظارت بر بازارهای اوراق بهادار است. CSA تاکنون چندین راهنمایی در مورد رمزارزها منتشر کرده، اما هنوز هیچ قانون یا مقرراتی را به طور خاص برای این موضوع وضع نکرده است. مانند ایالات متحده، بسیاری از صرافی‌های رمزارز در کانادا به طور خودتنظیم عمل می‌کنند.
- ژاپن: در ژاپن آژانس خدمات مالی (FSA) مسئول نظارت بر بازارهای مالی؛ ازجمله رمزارزهاست. FSA قوانینی برای صرافی‌های رمزارز وضع کرده؛ ازجمله الزاماتی برای ثبت‌نام و ضدپول‌شویی. با این حال، FSA همچنین از رویکرد خودتنظیم‌گری برای تشویق نوآوری در صنعت رمزارزها استفاده می‌کند.
- سوئیس: سوئیس به‌عنوان یک مرکز پیشرو برای صنعت رمزارز شناخته می‌شود. این کشور قوانینی برای صرافی‌های رمزارز وضع کرده، اما رویکرد نظارتی آن به طور کلی نسبتاً سبک است. سوئیس همچنین از چندین ابتکار خودتنظیم‌گری در صنعت رمزارزها پشتیبانی می‌کند.
- سنگاپور: سنگاپور به‌عنوان یک مرکز پیشرو برای صنعت بلاکچین و رمزارز شناخته می‌شود. این کشور قوانینی برای صرافی‌های رمزارز وضع کرده و از رویکرد نظارتی مبتنی بر ریسک استفاده می‌کند. سنگاپور همچنین از چندین ابتکار خودتنظیم‌گری در صنعت رمزارزها پشتیبانی می‌کند.
- اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا در حال نهایی کردن مقررات جدیدی به نام «مقررات بازارهای رمزارز» (MiCA) است. MiCA قوانینی برای صرافی‌های رمزارز و سایر ارائه‌دهندگان خدمات مرتبط با رمزارز وضع خواهد کرد. این مقررات همچنین شامل الزاماتی برای خودتنظیم‌گری توسط این شرکت‌ها خواهد بود.
- انگلیس: انگلستان در حال بررسی چهارچوب نظارتی جدیدی برای رمزارزهاست. این چهارچوب احتمالاً شامل عناصر خودتنظیم‌گری خواهد بود.
البته در کنار این کشورها، بعضی نهادهای SRO جهانی نیز وجود دارند که به تنظیم قوانین مربوط به رمزارزها در سطح جهانی می‌پردازند. این نهادها شامل موارد زیر هستند:
- انجمن جهانی تبادل ارز دیجیتال (Global Digital Asset Exchange Association): این انجمن متشکل از صرافی‌های ارز دیجیتال در سراسر جهان بوده و به دنبال ایجاد استانداردهای جهانی برای تبادل رمزارزهاست.
- اتحادیه جهانی بلاکچین (Global Blockchain Association): این اتحادیه متشکل از شرکت‌های فعال در زمینه بلاکچین در سراسر جهان بوده و به دنبال ترویج استفاده از بلاکچین در صنعت‌های مختلف است.
- سازمان تنظیم مقررات خودکار بازارهای مالی (Financial Markets Regulatory Authority): این سازمان یک SRO مستقل در انگلستان است که به نظارت بر فعالیت‌های مرتبط با خدمات مالی؛ ازجمله ارزهای دیجیتال می‌پردازد.
این کشورها تجربیاتی در زمینه خودتنظیم‌گری رمزارزها داشته‌اند که در ادامه به آنها پرداخته شده است. این تجربیات حاصل همان مزایا و چالش‌هایی است که ابتدای متن گفته شد و اهمیت در نظر گرفتن آنها را نشان می‌دهد.
- در سال 2013 کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) ایالات متحده، صرافی رمزارز Mt. Gox را به دلیل نقض قوانین اوراق بهادار جریمه کرد. Mt. Gox عضو یک SRO به نام انجمن صرافی‌های رمزارز (Crypto Exchange Association) بود. با این حال، SRO نتوانست از Mt. Gox در برابر نقض قوانین جلوگیری کند.
- در سال 2018، صرافی رمزارز BitMEX به دلیل عدم ثبت‌نام در نزدیکی SEC و عدم اجرای اقدامات کافی برای جلوگیری از معاملات داخلی جریمه شد. BitMEX عضو هیچ‌کدام از SROها نبود.
با توجه به رشد روزافزون صنعت رمزارزها، انتظار می‌رود نقش SROها در این زمینه نیز افزایش یابد. SROها می‌توانند با ایجاد چهارچوب‌های قانونی مناسب، به توسعه و بلوغ صنعت رمزارزها کمک کنند. در نهایت، اینکه آیا خودتنظیم‌گری ابزاری مناسب برای نظارت بر یک صنعت خاص است یا خیر، به عوامل متعددی همچون ساختار صنعت، میزان ریسک مرتبط با صنعت، وجود یا نبود نهادهای نظارتی دولتی موثر و فرهنگ انطباق در صنعت بستگی دارد.