ساناز وفی، فعال در اکوسیستم رمزارز و بلاکچین ضمن شرکت در کارگاه رویداد 9 ژانویه، به تشریح پروژه‌های لایه دوم بلاکچین پرداخت. او در ابتدای کارگاه گفت: «تا حدود سال 2016، مسئله‌ای میان بلاکچین‌های مختلف بر سر بیشتر غیرمتمرکز بودن وجود داشت و هر کدام ادعای غیرمتمرکزی کامل را داشتند، اما بعد از گذشت حدود هفت سال از عمر بیت‌کوین، انجام فورک‌های آن، تولد ارزهای جدیدی چون استلار و از همه مهم‌تر تولد اتریوم و قراردادهای هوشمند که از بلاکچین برای زیرساخت اپلیکیشن استفاده کردند رویه تغییر پیدا کرد. امروز می‌توان گفت که ادعای غیرمتمرکز بودن پوچ است و پروژه‌های مهمی همچون بیت‌کوین و اتریوم به سمت دیگری حرکت می‌کنند که در ادامه به تشریح آن می‌پردازیم.»
ظهور لایه دوم‌ها
وفی درباره ظهور و دلایل نیاز به لایه دوم بلاکچین گفت: «بعد از بولران بیت‌کوین در سال 2017، تعداد عرضه اولیه توکن‌ها یا ICO افزایش چشمگیری پیدا کرد و هر پروژه‌ای یک وب‌سایت می‌ساخت و توکن‌های پرسود بدون احراز هویت می‌فروخت. در همان زمان EVM Compatibleهایی مانند سولانا و ترون آمدند و با مشکل جدیدی تحت عنوان مقیاس‌پذیری روبه‌رو شدند. بعد از آن توکن‌های مختلف، قراردادهای هوشمند، Dappها و… سوار شبکه اتریوم شدند و عنوان جدیدی با نام DiFi یا امور مالی غیرمتمرکز که شامل زیرمجموعه‌های بسیاری مانند DEX، NFT، Dex Aggregator، Gaming و… است، پدید آمد. این محصولات به دو مشکل کندی سرعت شبکه و هزینه بالا برخوردند که در سال 2020 با مشهور شدن NFTها، مشکلات جدی‌تر شد؛ به‌طوری که یک دکس معروف به اسم یونی‌سوآپ برای شروع قرارداد خود مجبور شد 20 هزار دلار کارمزد پرداخت کند. در این شرایط ویتالیک بوترین، بنیان‌گذار اتریوم، مثلث تریلما یا سه‌گانه بلاکچین را معرفی کرد.»
او ادامه داد: «طبق این مثلث، بلاکچین‌ها یک مثلث شامل امنیت، مقیاس‌پذیری و غیرمتمرکز بودن دارند و هیچ بلاکچینی نمی‌تواند هر سه این موارد را با هم داشته باشد و اگر دو مورد را هم داشته باشد، مطمئناً مورد سوم آن از بین خواهد رفت. بوترین برای رفع این مشکل در اتریوم پیشنهاد داد از لایه دوم‌ها استفاده شود. بلاکچینی شبیه به اتریوم دیگر توان پردازش تمام اسمارت‌کانترکت‌ها و محصولات دیگرش را ندارد و نیاز به لایه دومی دارد که در کنار اتریوم قرار گیرد تا کارها انجام شود. لایه دوم‌ها از اینجا شکل گرفتند، با اینکه ماهیت آن از قبل وجود داشت، اما به اسم لایه دوم کار نمی‌کرد. پس لایه دوم‌ها با دو هدف رفع مشکل مقیاس‌پذیری و انجام بعضی از کارها به صورت off chain به وجود آمدند . لایه دوم‌ها بسیار برای Dappها مفید هستند زیرا تقریباً یک‌صدم هزینه نسبت به بلاکچین اصلی اتریوم دارند. همچنین وجود لایه دوم‌ها باعث ایجاد یک اکوسیستم جدید مالی شد که جریان مالی بسیاری دارند.»
انواع لایه دوم بلاکچین
در ادامه کارگاه، وفی پس از معرفی پنج فاز اصلی نقشه راه اتریوم، به معرفی انواع لایه دوم پرداخت و گفت: «در اواخر سال 2019 ویتالیک بوترین پنج فاز اساسی برای اتریوم تعریف کرد که مرحله اول آن در سال 2021 با نام مرج انجام شده است و اکنون در مرحله سرج هستیم. در فاز بعد از سرج که با نام اسکرج شناخته می‌شود شاردینگ در اتریوم اتفاق می‌افتد. پولکادات به طور کامل شاردینگ را دارد. کاردانو نیز به نحوی شاردینگ را داراست، اما اتریوم از ابتدا چون با سیستم اثبات کار یا POW کار می‌کرد شاردینگ نداشت و مجبور شد آن را اضافه کند. ما چندین مدل لایه دوم داریم و اولین و سنتی‌ترین لایه دوم، لایتنینگ بیت‌کوین است. این لایه دوم، یک کانال خارج از بلاکچین بیت‌کوین است که به صورت off chain کار می‌کند و نتیجه نهایی را در شبکه بیت‌کوین پیاده‌سازی می‌کند. این لایه دوم برای کسانی که کارمزد برایشان اهمیت دارد کاربردی است.»
او در ادامه توضیح داد: «سایدچین دومین لایه دوم معروف است. سایدچین یک زنجیره است که در کنار زنجیره اصلی قرار می‌گیرد و تعدادی از تراکنش‌هایی که قرار بوده در بلاکچین اصلی انجام شود در این زنجیره انجام می‌شود. سایدچین هویت مستقل از لایه یک و ویژگی‌های خاص خود را دارد. پلاسما که به زنجیره بچه یا child chain نیز معروف است، همان کوچک‌شده لایه یک یا اصلی است و فقط تراکنش نهایی کاربر مانند انتقال میان صرافی یا کیف پول روی آن انجام می‌شود. هویت پلاسما وابسته به لایه یک است و ویژگی‌های آن نیز با زنجیره اصلی برابر است.»
ساناز وفی درباره سایر لایه دوم‌ها بیان کرد: «رول‌آپ‌ها که در حال حاضر معروف‌ترین لایه دو هستند و دو نوع دانش صفر یا زی‌کی رول‌آپ و آپتیمیستیک رول‌آپ دارند. آپتیمیستیک رول‌آپ به این صورت کار می‌کند که از یک بلاک در زنجیره لایه یک چند تراکنش دریافت کرده و در لایه خود با فرض اینکه دیتای دریافت‌شده معتبر است، عملیات روی تراکنش انجام می‌دهد و بعد از یک بازه زمانی دیتا را به طور خلاصه به لایه یک بازمی‌گرداند. این مدل دو مشکل دارد؛ مشکل اول این رول‌آپ، فرضی است که بر معتبر بودن تراکنش در نظر می‌گیرد و اگر دیتا معتبر نباشد به مشکل می‌خورد. مشکل دوم این است که حداقل هر هفت روز یک‌بار دیتای لایه یک را بازمی‌گرداند که زمان زیادی است. این نوع رول‌آپ مناسب کسانی است که مایل‌اند یک اپلیکیشن بسازند، زیرا ارزان‌قیمت هستند. زی‌کی رول‌آپ‌ها دیتاهای ورودی را معتبر در نظر نمی‌گیرند. هر دیتایی که از لایه یک دریافت می‌کنند را دوباره در لایه خود بررسی می‌کنند که دیتا معتبر و صحیح باشد و طبیعتاً قیمت نسبت بالایی نیز دارد. باگ این مدل این است که کاربر می‌تواند سفارش تراکنش خود را جا‌به‌جا کند و ممکن است باعث حملات اصطلاحاً ساندویچی شود. مشکل دیگر این است که این نوع رول‌آپ EVM Compatible نیستند و دردسر برای آنها ایجاد خواهد کرد. رول‌آپ‌ها روی زنجیره اصلی سوار می‌شوند و هویت مستقلی دارند. این نوع لایه دوم یک سند یا proof از لایه اصلی می‌گیرد و در لایه دو اجرا می‌کند. دیتایی که از لایه یک دریافت کرده را خلاصه می‌کند و دوباره به لایه یک برمی‌گرداند. این روش محاسبات تراکنش‌های لایه یک را ساده‌تر کرده و قیمت آن را کاهش می‌دهد.»
ملاحظات سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های لایه دو
وفی به‌عنوان آخرین مبحث گفته‌شده در کارگاه به معرفی ملاحظات سرمایه‌گذاری روی لایه دوم‌ها پرداخت و مطرح کرد: «برای سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های لایه دو این فاکتورها را در کنار موارد دیگر بیشتر در نظر بگیرید:
- TVL یا ارزش کل قفل‌شده
- جریان پولی یا نقدی هر یک از آنها
- road map یا نقشه راه
- معماری و زیرساخت و توکنومیکس آن»
ادامه کارگاه به پرسش‌وپاسخ اختصاص یافت. سؤال اول درباره پیش‌بینی روند بازار در شش ماه آینده پرسیده شد که وفی پاسخ داد: «تحلیلگر براساس یکسری پارامترها تحلیل می‌کند. من تریدر نیستم و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت را ترجیح می‌دهم، اما یک دوره چهارساله وجود دارد که با منطق من انطباق دارد. این سیکل می‌گوید بولران هنوز آغاز نشده و قبل از آن قرار داریم. بعد از هاوینگ که حدوداً اردیبهشت‌ماه اتفاق می‌افتد، بازار احتمالاً اصلاح دارد و بعد از آن شاهد اتفاقات بهتری در بازار خواهیم بود. عقیده من این است که سودهای کلانی که قبلا بازار کریپتو داشت بهتر است فراموش شود و ATH یا بالاترین قیمت تاریخی جدید بیت‌کوین نزدیک به ATH قبلی آن خواهد بود.»
سؤال دوم درباره ETF یا صندوق قابل معامله بیت‌کوین پرسیده شد و وفی گفت: «طبق تحلیل‌های انجام‌شده، به نظر می‌رسد ETF بیت‌کوین تا 10 درصد روی بازار بیت‌کوین تأثیرگذار است و نباید خیلی رؤیایی فکر کرد.»