اگر ریال دیجیتال به‌درستی عملیاتی شود، اثرات مثبتی روی اقتصاد دیجیتال می‌گذارد

دوره پیش‌آزمایشی ریال دیجیتال از ابتدای سال ۱۴۰۱ کلید خورد و در تیرماه سال جاری، پس از بررسی‌ها و اقدامات لازم، به‌صورت آزمایشی در کیش اجرایی شد. در این پروژه، دو بانک تجارت و ملت داوطلب شدند تا تجهیزات و خدمات لازم برای ریال دیجیتال را فراهم کنند. پس از این دوره آزمایشی، به نظر می‌رسد حالا بانک مرکزی در فکر توسعه این پروژه در شهرهای مختلف کشور است.

به منظور بررسی ریال دیجیتال از ابعاد مختلف، با امیرعباس امامی، مدیرعامل نئوزرین، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه گزارشی از آن را می‌خوانید.

نظر شما درباره پروژه ریال دیجیتال چیست؟ با در نظر گرفتن نمونه‌های خارجی ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی، به نظر شما ایران در این زمینه موفق خواهد شد؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC، نسل جدید پول‌های فیات بانک مرکزی است. این نوع پول بعد از انقلاب فناورانه دفترکل توزیع‌شده یا به قولی فناوری بلاکچین، و فراگیری و موفقیت نسبی رمزارزهای مبتنی بر این فناوری نظیر بیت‌کوین مورد توجه بانک‌های مرکزی قرار گرفت. با بررسی مستندات نهادهای معتبری نظیر بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی، فدرال رزرو، بانک مرکزی اروپا و بانک مرکزی چین به نظر می‌رسد با وجود چالش‌ها و مخاطراتی که برخی کارشناسان برای انتشار این نوع پول متصورند، دیر یا زود شاهد انتشار ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی مختلف خواهیم بود.

با این حال رویکرد یک بانک مرکزی در انتشار ارز دیجیتال باید متناسب با وضعیت نظام پرداخت آن کشور، چالش‌هایی که با آن مواجه است و اهدافی که در پی دستیابی به آنهاست تعیین شود. مواردی که برای هر کشور می‌تواند بسیار متفاوت از کشور دیگر باشد. برای مثال، به اعتقاد برخی از متخصصان حوزه پولی و بانکی در ایالات متحده این کشور حداقل در شرایط فعلی ضرورتی برای صدور دلار دیجیتال حس نمی‌کند، ولی شاید همین کارشناسان انتشار یوان دیجیتال را اقدامی مثبت و رو به جلو برای بانک مرکزی چین بدانند. در ایران نیز نظرات درباره ضرورت داشتن یا نداشتن این پروژه برای بانک مرکزی متفاوت است. درمجموع به اعتقاد من ریال دیجیتال اگر به‌درستی طراحی، پیاده‌سازی و عملیاتی شود می‌تواند اثرات مثبتی، ‌به‌ویژه روی اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور داشته باشد.

برای اظهارنظر درباره موفقیت ارز دیجیتال بانک مرکزی نیز باید به اهداف تعیین‌شده بانک مرکزی صادرکننده توجه کرد. براساس اسناد منتشرشده درباره ارز دیجیتال بانک مرکزی این پول از نوع خرد (Retail)، در مقابل نوع کلان (wholesale) است و هدف از انتشار آن مواردی از قبیل «پاسخ به نیازمندی پرداخت‌های آتی در اقتصاد دیجیتال»، «بهبود کارایی ابزارهای پرداخت نوین»، «افزایش دسترس‌پذیری پول بانک مرکزی»، «مدیریت اثرات کاهش به‌کارگیری اسکناس در جامعه»، «توسعه ابزارهای پرداخت بین‌المللی»، «تاب‌آوری ابزارهای پرداخت» و «نیل به اهدافی خاص در حوزه سیاست‌گذاری پولی»، «مدیریت مخاطرات رواج پول‌های خصوصی» و «فعال‌سازی ظرفیت برنامه‌پذیری پول» است. براساس این اهداف که فعلاً به شکل کلی و بدون شاخص‌های دقیق قابل ارزیابی بیان شده، هنوز زود است که درباره میزان دستیابی به اهداف تعیین‌شده ریال دیجیتال قضاوت کرد.

با این حال، من فکر می‌کنم اگر بانک مرکزی بتواند دو هدف «بهبود کارایی ابزارهای پرداخت خصوصاً در حوزه پرداخت‌های خرد» و «ایجاد ظرفیت برنامه‌پذیری پول» را محقق کند، تحولی بزرگ در نظام پرداخت و اقتصاد دیجیتال کشور ایجاد خواهد کرد. البته چنین مسیری چالش‌ها و دشواری‌های خاص خود را دارد.

به نظر شما روند تبلیغاتی ریال دیجیتال به شکل صحیحی انجام شده؟

با توجه به ساختار طراحی‌شده برای توزیع ریال دیجیتال که از طریق بانک‌ها و مؤسسات مالی است بانک مرکزی عملاً مسئولیت‌های آموزشی و تبلیغاتی این شکل جدید پول را بر عهده این نهادها گذاشته و صرفاً برای مرحله تست اقدامات مختصری را در جزیره کیش انجام داده است. به‌طور کلی برای ورود بانک مرکزی به این حوزه سازکارهای لازم وجود ندارد و ورودش هم ضروری نیست، پس هرچه بانک مرکزی امور این‌چنینی را به بازیگران دیگر حوزه پولی و بانکی نظیر بانک‌ها یا شرکت‌های فعال حوزه پرداخت واگذار کند نتیجه نهایی بهتری حاصل خواهد شد.

با توجه به اینکه ریال دیجیتال، خروج منابع از بانک‌ها را به دنبال دارد، بانک‌ها چه رویکردی نسبت به ریال دیجیتال دارند؟

بسیاری از کارشناسان و متخصصان مراکز مختلف بین‌المللی معتقدند یکی از چالش‌های جدی که نظام بانکی با انتشار ارزهای دیجیتال با آن مواجه خواهد شد، همین خروج منابع از بانک‌ها است. اما این چالش را می‌توان با راهکارهای مختلف نظیر تعیین نرخ بهره پایین یا حتی صفر برای این نوع پول یا تعیین سقف برای موجودی افراد رفع کرد. درمجموع اگر این چالش درست مدیریت شود مشکلی جدی برای نظام بانکی ایجاد نمی‌کند. در اسناد منتشرشده بانک مرکزی ایران هم به این موضوع کمابیش توجه شده و سیاست‌گذار سازکارهایی برای جلوگیری از ایجاد تنش نقدینگی برای بانک‌ها طراحی کرده است.

آیا انتشار ریال دیجیتال نقدینگی را افزایش می‌دهد و باعث تورم می‌شود؟

اساساً ریال دیجیتال در ذات خود تفاوتی با ریال در حساب بانکی یا پول نقد ندارد و این تصور که منبع جدیدی به خلق نقدینگی اضافه شده نادرست است. براساس ادبیات موضوع، خلق نقدینگی در بانک‌ها و در چهارچوب‌های ساختاری و نظارتی بانک مرکزی صورت می‌گیرد و بود یا نبود نوع خاصی از پول نظیر ریال دیجیتال تأثیری بر نرخ رشد نقدینگی کشور ندارد. به‌علاوه کارکردی که برای ریال دیجیتال حداقل تا امروز تعریف شده است جایگزینی اسکناس و مسکوک برای پرداخت‌های خرد و کاهش فشار پرداخت‌های خرد به نظام پرداخت کشور است. مقایسه حجم نسبی اسکناس و مسکوک در مقایسه با اجزای دیگر نقدینگی نیز دلیل دیگری برای بی‌مورد بودن این نگرانی است.

آیا نظر یا اطلاعاتی درباره زیرساخت‌های فنی ریال دیجیتال دارید؟

بحث درباره مسائل فنی در تخصص من نیست، ولی اشاره به سه موضوع در خصوص ریال دیجیتال خالی از لطف نیست.

اولین موضوع تهدید ریال دیجیتال و به‌طور کلی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از لحاظ نقض حریم خصوصی است. درواقع با فراگیری ریال دیجیتال تمام تراکنش‌های حتی خرد افراد تحت رصد و نظارت نهادهای حاکمیتی قرار خواهد گرفت که اساساً اتفاق مطلوبی نیست. راهکار پیشنهادی حذف نکردن پول کاغذی از چرخه پرداخت کشور و رعایت اصول و الزامات حفظ حریم خصوصی و دسترسی افراد به اطلاعات پرداخت خرد کاربران است.

موضوع دوم لزوم فراهم شدن امکان انتشار ریال دیجیتال در سایر بسترهای فنی و شبکه‌های بلاکچینی نظیر اتریوم است. این موضوع می‌تواند توسط نهادهای مالی نظیر بانک‌ها یا حتی کنسرسیومی از بانک‌ها صورت گیرد و برای جلوگیری از خلق پول توسط این نهادها به میزان انتشار، سپرده نزد بانک مرکزی وثیقه شود. ضرورت این موضوع از این لحاظ است که توسعه اکوسیستم اقتصاد دیجیتال مبتنی بر بلاکچین با محدود کردن اپ‌های غیرمتمرکز به زیرساخت بانک مرکزی که قطعاً دارای محدودیت‌های بسیاری است، بسیار کشنده و ضد نوآوری خواهد بود. بانک مرکزی باید امکان انتشار ریال دیجیتال را روی هر شبکه‌ای که کاربران به آن نیاز داشته باشند فراهم کند.

موضوع سوم ضرورت ایجاد سازکارهای فنی و عملیاتی به منظور فراهم شدن امکان پرداخت‌های آفلاین در ریال دیجیتال است. پرداخت‌هایی که طبیعتاً سقف بسیار پایینی دارند و برای تراکنش‌ها در مکان‌هایی طراحی شده‌اند که به‌طور موقت به اینترنت دسترسی وجود ندارد. در این باره در طراحی یوان دیجیتال راهکارهای جالبی مطرح شده است که می‌تواند قابل توجه باشد.

درنهایت ریال دیجیتال به نفع مردم است یا به ضرر آنها؟

هر پدیده منبعث از یک فناوری نوین اگر به‌درستی طراحی و اجرا شود، قطعاً ثمرات و برکات مثبتی برای جامعه و اقتصاد یک کشور خواهد داشت و ریال دیجیتال هم از این قاعده مستثنا نیست. به عقیده من، ریال دیجیتال در تعریف عمومی خود این ظرفیت را دارد که در کنار سایر اشکال پول به بهبود کارایی و اثربخشی نظام پرداخت و طبعاً اقتصاد کشور کمک کند.