در دومین روز همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، نشست تخصصی «دیفای و زیست‌بوم بانکداری» برگزار شد که رضا قربانی، فرهاد اینالوئی، حسین یعقوبی، عباس آشتیانی و مهدی قائمی اصل در این زمینه سخنرانی کردند. در بخش نخست، رضا قربانی در مورد موضوع معماری فناوری امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) صحبت کرد.
رضا قربانی، بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه «راه‌کار» در این‌باره گفت: «به نظر من یکی از جدی‌ترین روندهایی که در فضای فناوری‌های مالی در سال‌های آینده شاهد آن خواهیم بود، بحث دیفای است. مانند موضوعات دیگری که در هفت یا هشت سال پیش مطرح می‌شد و به نظر انتزاعی هم می‌آمد، فکر می‌کنم موضوع دیفای هم امروز انتزاعی به نظر برسد. همان‌طور که در سال‌های اخیر موضوعاتی مانند فین‌تک، بلاکچین، رمزارز و غیره خیلی ملموس نبود و مصداق روشنی نداشت و امروز که نگاه می‌کنیم مصداق و ابزارهای فین‌تک برای بسیاری از افراد روشن شده و امروز دارای اکوسیستم است. همچنین بحث رمزارز و کاربردهایش روشن شده که ممکن است به طور خاص در ایران و در جهان به طور عام فراگیر نشده باشد، اما درکی از آن وجود دارد و اکوسیستمش مشخص شده است. دیفای از آن موضوعاتی است که در چند سال گذشته خیلی درباره آن بحث شده و به نظر می‌رسد تغییرات جدی را در فضای مالی در سال‌های آینده رقم بزند.»
او درباره نگارش مقاله‌ای که در مورد دیفای انجام داده توضیح داد: «من افتخار داشتم به همراه خانم دکتر نادری و خانم دکتر فربودمنش مقاله‌ای در رابطه با بحث دیفای بنویسیم که به صورت تفصیلی مدل دقیقی از دیفای را استفاده و این موضوع را باز کرده‌ایم.»
دیفای و آینده فایننس
رضا قربانی درباره کتاب دیفای و آینده فایننس گفت: «بهترین منبعی که درباره دیفای وجود دارد، کتاب دیفای و آینده فایننس است که دو نسخه از آن ترجمه شده؛ یک مورد آن ترجمه احمد درفشی است که توسط انتشارات راه پرداخت چاپ شده و دیگری که توسط فرهاد اینالوئی ترجمه شده است. این کتاب تقریباً 140 صفحه است که دکتر کمپل آر هاروی و همکارانش نوشته‌اند. به نظر من هر کسی که قصد آشنایی با این موضوع را داشته باشد می‌تواند دوره 40ساعته آموزشی آن را بگذراند. خود ما نیز به همراه خانم دکتر فربودمنش و باقی دوستانم این دوره را آماده کردیم و آن را عرضه خواهیم کرد.»
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری راه‌کار در ادامه درباره دیفای گفت: «همه شما در حال حاضر کوین‌ها و توکن‌های موجود را می‌شناسید که معروف‌ترین آن بیت‌کوین است. استیبل‌کوین‌هایی مانند تتر و همچنین توکن‌های دیفای را نیز داریم. وقتی که به بحث دیفای می‌رسیم، باید دقت کنیم در واقع اتفاقی است که مصداق‌های آن همان کوین‌ها و توکن‌ها می‌شود. قرار نیست درباره خریدوفروش صحبت کنیم. من در حداقل شش یا هفت سالی که به صورت جدی در فضای بلاکچین و رمزارز فعالیت می‌کنم، هیچ زمانی نه سیگنالی داده‌ام و نه کسی را ترغیب کرده‌ام که وارد بازار خریدوفروش شود و نه حتی توصیه‌ای کرده‌ام. سعی کرده‌ام روند فناوری و روند کسب‌وکاری این حوزه را ببینم و راجع به این صحبت کنیم که چه مواردی قرار است توسط این فناوری حل شود.»
مشکلات سیستم متمرکز
رضا قربانی درباره مسئله سیستم متمرکز گفت: «وقتی که از حل کردن مسئله صحبت می‌کنیم، راجع به یک مشکل است؛ مشکلی که در سیستم وجود دارد و قرار است آن را با یک راه‌حلی، حل کنیم. اگر توجه کنیم متوجه می‌شویم تمام بحث‌های رمزارزی و بلاکچینی از جایی شروع می‌شود که سیستمهای متمرکز ایراد دارند. تقریباً تمام سیستم‌هایی که در فضای مالی و غیرمالی می‌شناسیم در فضای حاکمیت، اقتصادی و سیاسی، اساساً یک سیستم متمرکز هستند. این سیستمهای متمرکز پنج مشکل اصلی را با خودشان به همراه دارند: کنترل متمرکز است، این کنترل متمرکز زمینه‌ساز فساد است؛ یعنی زمانی که ما کنترل یک سیستم را در اختیار یک شخص یا یک گروه قرار می‌دهیم ممکن است مشکلاتی ایجاد کند؛ در واقع استفاده‌های نابجایی از آن کنترلی که در اختیارشان قرار گرفته، داشته باشند.»
او در ادامه اضافه کرد: «همچنین دسترسی محدود به بازیگران اکوسیستم می‌دهد. فرض کنید کسانی که از سیستم بانکی استفاده می‌کنند، ممکن است به همه اطلاعات خودشان دسترسی نداشته باشند یا دسترسی‌شان در هر زمانی وجود نداشته باشد. همچنین شاید به همه اطلاعاتی که حتی مرتبط با خودشان است نیز به هر شکلی که صلاح می‌دانند دسترسی نداشته باشند. یا کمی جلوتر در بحث‌هایی که بحث‌های روز است مانند open innovation و open finance ممکن است بخواهیم اطلاعات مرتبط با خودمان را در اختیار طرف سومی قرار بدهیم، این فضا در فضاهای متمرکز محدود است.»
ناکارآمدی سیستم‌ها
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری راه‌کار با اشاره به اینکه بحث ناکارآمدی و عدم کارایی را به صورت هم‌زمان دارا هستیم که این دو تفاوت‌های ماهوی دارند، توضیح داد: «ناکارآمد بودن یک سیستم بحث مفصلی می‌طلبد که من از آن گذر می‌کنم اما صرفاً این را از من قبول کنید که سیستمهای متمرکز این دو مسئله را دارند و در نهایت مسئله پنجم بحث شفافیت است. ما در تمام سیستمهای متمرکز، موضوع شفاف نبودن را داریم؛ با همه تلاش‌هایی که سیستم متمرکز برای شفاف بودن انجام می‌دهد باز هم با مشکل شفاف نبودن روبه‌رو می‌شود.»
او درباره مشکلات سیستم متمرکز گفت: «در واقع کل قصه رمزارزها به طور خاص و دیفای که موضوع اصلی ماست از اینجا شروع می‌شود که در سیستمهای متمرکز به دلیل این پنج نقص در نهایت رشد اقتصادی کاهش پیدا می‌کند، یا در بهترین حالت تداوم یا تشدید برابری را دارا می‌شویم؛ به این معنا که دسترسی برای یک عده بیشتر می‌شود و برای یک عده کمتر. فکر می‌کنم این موضوع را در زندگی روزمره‌مان با پوست و گوشت‌مان حس می‌کنیم.»
رضا قربانی تأکید کرد: «در نهایت وقتی که از دیفای صحبت می‌کنیم زیرساخت‌های آن شامل این موارد می‌شود: رمزارز، بلاکچین، قراردادهای هوشمند، استیبل‌کوین‌ها، اوراکل‌ها و برنامه‌های غیرمتمرکز. اوراکل‌ها هم به زبان ساده یعنی ما زمانی که از بلاکچین استفاده می‌کنیم، بلاکچین قادر به صحت‌سنجی اطلاعات بیرون از بلاکچین نیست. برای اینکه اطلاعاتی که وارد بلاکچین می‌شود صحیح باشد از اوراکل‌ها استفاده می‌کنند. در نهایت وقتی از یک سیستم دیفای صحبت می‌کنیم مبتنی بر این ستون‌هاست: توکن‌های مثلی، توکن‌های غیرمثلی، حضانت، تنظیم عرضه، مشوق‌ها، سواپ، وام‌های وثیقه‌محور و وام‌های فوری.»
دیفای مفید است؟
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری راه‌کار درباره مفید بودن یا نبودن دیفای توضیح داد: «سؤال اساسی برای زمانی که به سمت دیفای می‌رویم این است که آیا ما قرار است ناکارآمدی را حل کنیم؟ دسترسی محدود را حل کنیم؟ عدم شفافیت، کنترل متمرکز یا عدم تعامل‌پذیری قرار است برطرف شود؟ اگر مسائل‌مان اینها نیستند دیفای هیچ کاربردی برای ما نخواهد داشت؛ در نتیجه مسائلی که دیفای قادر است آنها را حل کند این موارد هستند: ناکارآمدی، دسترسی محدود، عدم شفافیت، کنترل متمرکز و عدم تعامل‌پذیری.»
او درباره پول نقد دیجیتال گفت: «من در رابطه با رمزارزها هم در سال‌های گذشته در همین رویداد بارها تأکید کرده بودم که باید یک سؤال ساده را پرسید؛ اینکه آیا شما به پول نقد دیجیتال احتیاج دارید یا خیر؟ یک مقدار تناقض‌آمیز است اما وقتی از رمزارز صحبت می‌کنیم در چند سال پیش ماجرا این‌گونه بود که پول نقد دیجیتال است. اگر به آن احتیاج دارید یعنی یک پول دیجیتالی که ویژگی‌های پول نقد را داراست، در واقع کسی که از آن استفاده می‌کند خیلی قابل شناسایی نیست و در نهایت در دیفای به بحث‌های اعتبار و وام‌دهی و صرافی‌های غیرمتمرکز و… می‌رسیم.»
رضا قربانی در ادامه تأکید کرد: «اعتبار/وام‌دهی همان چیزی است که این روزها یک مقدار درباره آن بحث شده و آن تأمین مالی ریسک‌های جدی را شامل می‌شود که در این مقاله مفصل درباره این ریسک‌ها صحبت کرده‌ایم. نکته ریسک‌ها در این است که ما در هر پدیده‌ای باید ریسک‌های آن را ببینیم و اندازه بگیریم و آنها را مدیریت کنیم و برخوردمان به طور سلبی نباشد.»
مشکلاتی که سیستم متمرکز به بار آورده است
فرهاد اینالوئی، رئیس هیئت‌مدیره شرکت جهان ارقام پارس و دبیر نشست از رضا قربانی سؤال کرد: «کنترل متمرکز چه مشکلاتی برای سیستم به وجود آورده و دیفای و بعضی از پلتفرم‌های دیفای چه راه‌کاری برای این بحث کنترل متمرکز ارائه میدهند؟»
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری راه‌کار در پاسخ گفت: «بحث کنترل متمرکز یک موضوع تاریخی است و در بستر تاریخی باید به آن نگاه کنیم که چگونه به سمت سیستمهای متمرکز رفتیم. واقعیت این است که جوامع سنتی قبل از اینکه تمدن و دولت و ملت‌ها شکل بگیرند به شکل کوچ‌نشینی زندگی می‌کردند. یکی از اختراعات بزرگ بشری همین سیستمهای متمرکز بوده است؛ یعنی تا زمانی که سیستمهای متمرکز وجود نداشته که مصداق آن دولت‌ها می‌شود، پیشرفت را نداشتیم و در واقع خارق‌العاده‌ترین سیستم متمرکزی که در کل جهان هستی شکل گرفته و سیستمی است که به‌عنوان پول آن را می‌شناسیم.»
او در ادامه اضافه کرد: «برخلاف چیزی که بقیه تصور می‌کنند پول تاریخچه خیلی طولانی ندارد و پول فیات از زمانی که پول متمرکز شکل گرفت یک تاریخچه 110 یا 120ساله دارد که به‌شدت مفهوم انتزاعی است؛ به این معنا که منشاء پیشرفت بشریت در ۱۰۰ سال گذشته همین فیات است که البته هر راه‌کار و مسائلی که در دل خودش خلق می‌کند ریشه بسیاری از مشکلات این صد و چند سال هم باز همین پول‌های متمرکز بودند.»
سیستمهای متمرکز شیاطین نیستند
رضا قربانی در مورد مشکلات سیستم متمرکز گفت: «وقتی ما می‌گوییم سیستمهای متمرکز دارای ایراد هستند، به این صورت برداشت نکنیم که یک شیطانی هست و خواهان حذف آن هستیم، خیر. اتفاقاً سیستمهای متمرکز یک دستاورد بزرگ بشری بوده که اکنون می‌خواهیم آن را توسعه دهیم و قصد داریم مسائل و مشکلات آن را حل کنیم. هر راه‌کاری هم که خلق می‌کنیم در دل خودش مسئله به وجود می‌آورد.»
او در ادامه توضیح داد: «برای مثال در فضای کریپتو وقتی کلید خصوصی را گم می‌کنند و دیگر به دارایی‌های رمزارزی دسترسی ندارند، این به تنهایی یک چالش و مشکل است؛ بنابراین اتفاقی که در 10 یا 15 سال گذشته در بحث بلاکچین افتاد و بعد از آن ویتالیک بوترین پلتفرم اتریوم را به سمت قراردادهای هوشمند برد، اتفاقی که در این یکی دو سال اخیر افتاده از این جنس است که نهادهای مالی سنتی در برابر بیت‌کوین و بلاکچین سنتی حساب می‌شوند؛ زیرا نهادهای مالی و بانکی برخلاف تصور تاریخچه طولانی ندارند؛ بنابراین سیستمهای بانکی که در بستر پول متمرکز یا فیات رشد کردند به این نقطه رسیدند؛ زیرا اوایل با بی‌توجهی به موضوع رمزارزها نگاه می‌کردند و بعد به جدیت موضوع پی بردند. حداقل نزدیک به یک درصد مبادلات پولی در این فضا قرار گرفته و تا حدودی توجهات را به خود جلب کرده است.»
بانک‌ها به دیفای جذب می‌شوند
رضا قربانی درباره توجه سیستمهای متمرکز بر دیفای بیان کرد: «سیستمهای متمرکز و به طور خاص بانک‌ها به این فکر کردند که چگونه می‌توانند در این فضای جدید نقش‌آفرینی کنند؟ جواب فعلاً در دیفای خلاصه شده است؛ زیرا بانک‌ها نمی‌توانند کاری که انجام میدهند را در بیت‌کوین انجام دهند. پروژه‌هایی که قرار است به سسیستم‌های متمرکز کمک کنند تا خودشان را تغییر دهند، به دیفای مربوط می‌شود. در واقع دیفای پاسخ به مسائلی است که سیستم متمرکز ایجاد کرد و یکی از آنها بحث کنترل است؛ به این معنا که کنترل در اختیار یک فرد خاص قرار می‌گیرد.»
او قسمت مربوط به توکنایز از کتاب دیفای و آینده فایننس را برای مخاطبان خواند: «مدیران صندوق می‌توانند وجوه خود را برخلاف میل سرمایه‌گذاران کنترل کنند. در فضای پروتکل که در فضای دیفای هم می‌گنجد، استقلال سرمایه‌گذار بر وجوه خود را بر سطح قرارداد هوشمند اعمال می‌کنند.»
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری راه‌کار در ادامه توضیح داد: «من به‌عنوان کسی که از صندوق سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنم، هیچ کنترلی درباره اینکه این منابع در کجا استفاده می‌شوند، ندارم. در فضای دیفای این کنترل را در اختیار افراد قرار میدهند. گاهی اوقات ارزش زیادی برای افراد ندارد ولی برای کسانی که ارزش دارد یک پاسخ مطلوب است.»